W mrokach przeszłości. Recenzja książki „Futbol ery Man’en” Kenzaburō Ōe

Kenzaburō Ōe, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1994, przyszedł na świat w 1935 roku w wiosce Ōse (dziś: Uchiko) na wyspie Shikoku. Japoński pisarz studiował na Uniwersytecie Tokijskim literaturę francuską, toteż w jego utworach możemy odnaleźć inspiracje i wpływy francuskich twórców, szczególnie Jeana-Paula Sartre’a (widoczne są nawiązania tyleż do prozy Sartre’a, ile do jego filozofii – egzystencjalizmu). Mogłabym zaryzykować twierdzenie, że przełomowym momentem w życiu pisarza oraz w jego twórczości były narodziny w 1963 roku chorego syna, Hikariego (Hikari cierpi na poważne uszkodzenie mózgu). W utworach Ōe pojawiają się wątki dotyczące chorego dziecka, dziecka odrzuconego (porzuconego) ze względu na chorobę, dziecka napiętnowanego chorobą czy wreszcie motyw narodzin rodzicielskiej odpowiedzialności. Sposób przetłumaczonych na język polski powieści japońskiego pisarza (pomijam w tym momencie opowiadania Ōe) motyw upośledzonego dziecka pojawia się w dwóch: w Sprawie osobistej z roku 1964 (pierwsze polskie wydanie: PIW 1974 rok) oraz w Futbolu ery Man’en z 1967 roku (pierwsze polskie wydanie: PIW 1979 rok). Trzecia z opublikowanych w Polsce książek o tytule Zerwać pąki, zabić dzieci (japońskie wydanie: 1958 rok, polskie: Wydawnictwo Amber 2004 rok) to pierwsza powieść Ōe, oscylująca również wokół odpowiedzialności, ale odpowiedzialności młodego człowieka, który z dziecka staje się powoli dorosłym…

Na wstępie warto rozszyfrować tytuł, który dla czytelników spoza Japonii i/albo Japonią się nieinteresujących, jest zdumiewający, zaskakujący i wprawiający w konsternację. Pierwszy człon tytułu jest oczywisty – futbol, czyli piłka nożna. Era Man’en* (po angielsku, dosłownie tyle, co: ‘year name’) nie jest fikcją, wymysłem autora – taka era istniała naprawdę w dziejach Japonii, a dokładnie od 1860 do 1861 roku, panował wówczas cesarz Kōmei (ostatni cesarz epoki Edo, czyli epoki, w której realną władzę sprawowali shoguni z rodu Tokugawa). Era Man’en miała być znakiem, swoistym upamiętnieniem wydarzeń z tego okresu w historii Japonii, czyli pożaru w Zamku Edo (Edo było wówczas siedzibą shogunów z rodu Tokugawa) oraz zabójstwa Ii Naosuke (w wielkim skrócie można powiedzieć, że Ii Naosuke był jednym z przedstawicieli shogunatu, jednym z panów feudalnych). Zdarzenie znane jest też jako Incydent Sakurada-mon.