„Narkotyczna mrzonka” – o zbiorze opowiadań „Tysiąc lat dobrych modlitw” Yiyun Li parę myśli

Dojmujące uczucie osamotnienia i nie(z)rozumienia. W pustym pokoju czeka cisza, by wypchnąć na powierzchnię skrywane głęboko uczucia. Któregoś dnia nadejdzie odpowiedni czas. Ale czy ktoś to zrozumie, nawet jeśli usłyszy i zobaczy? Pozostanie tylko śmiech. Miłość jest bolesna. Zabiera ducha i serce. Podsyca nienasycenie. Zaburza równowagę psychiczną…

Yiyun Li jest jedną z najciekawszych i – nie waham się tego napisać – najwybitniejszych współczesnych pisarek. Z pochodzenia Chinka (urodziła się w 1972 roku), obecnie mieszka w Stanach Zjednoczonych, pisze po angielsku. Polski czytelnik już w 2010 roku mógł przeczytać jej powieść Włóczędzy. Niecały rok później, w 2011 roku, Wydawnictwo Czarne zaprezentowało debiutancki zbiór opowiadań Yiyun Li – Tysiąc lat dobrych modlitw. Aż chciałoby się, by każdy debiut był tak dojrzały, zachwycający i porywający.

Dziesięć opowiadań Yiyun Li to dziesięć historii, opowieści o zwykłych ludziach. Bohaterowie Li są okaleczeni psychicznie. Zranieni, skrzywdzeni, porzuceni, zdradzeni i zdeptani. Ich samotne zmaganie się z okrutną i bezlitosną rzeczywistością niejednokrotnie doprowadza do dramatów, tragicznych zdarzeń. Ból, upokorzenie i cierpienie znoszą w milczeniu. Wyrzeczenia oraz poświęcenia konstytuują ich życie, wyznaczają sens, nadają znaczenie każdej chwili, każdemu momentowi. Można zapytać, jakimi ludźmi by się stali, gdyby los obszedł się z nimi łagodniej?

Centralne postacie (z) opowiadań wchodzących w skład tomu Tysiąc lat dobrych modlitw to, najogólniej mówiąc, Chińczycy – młodzi, starzy, kobiety, mężczyźni, dzieci. Znajdują się wśród nich porzucone narzeczone, geje, emigranci, mizantropii, rodzice zmagający się z wychowaniem chorych dzieci, adoptowane córki, dawni „kontrrewolucjoniści”, (spauperyzowana, podupadła, zniszczona) inteligencja czy chłopi i robotnicy. Naznaczeni, odepchnięci, zmarginalizowani. Są innymi, są obcymi. Niektórzy z nich więcej czują, więcej widzą, więcej rozumieją. Napiętnowani własną przeszłością bądź błędami młodości swoich rodziców wkraczają na drogę pochyłą, najczęściej wiodącą ku zatraceniu godności. Mimo to wielu z nich potrafi wytrwać w bólu i upokorzeniu – ta siła psychiczna czy może raczej swoisty upór, chęć dotrzymania obietnicy nie pozwala im na popełnienie samobójstwa albo wyrzeczenie się siebie (wyjątek stanowią tu Ulęgałki – jeden z najmocniejszych punktów w zbiorze Li). Jedynym ukojeniem pozostanie płacz w samotności.

Nie budzi wątpliwości, że bohaterowie opowieści Li żyją w świecie z marzeń, snują śmiałe plany, ale za chwilę, jakby się ich wstydząc, milkną, wycofują się. Ich sny i rojenia na jawie to (dosłownie i metaforycznie) „narkotyczne mrzonki”, które zjadają i zabijają ich ducha od środka. Marzenia i plany oscylują wokół rozmaicie pojętej miłości, potrzeby akceptacji i poczucia zrozumienia przez najbliższą osobę. Nie ma pięknej miłości, jest upokorzenie i destrukcja…

Niektóre postacie (z zaprezentowanych przez Yiyun Li opowiadań) wyjeżdżają z Chin do Ameryki, ale nowy, upragniony świat nie przynosi im radości i szczęścia, bowiem w ojczyźnie, tam, gdzie są ich korzenie, pozostaje źródło ich bólu i cierpienia. Nie ma innego lekarstwa na psychosomatyczne problemy, niż wewnętrzna, duchowa peregrynacja w głąb własnej przeszłości. Stąd też liczne wspomnienia, reminiscencje. Bohaterów historii poznajemy zarówno poprzez ich myśli, słowa (często stojące w sprzeczności z przemyśleniami), podejmowane decyzje (to najczęściej), jak i przez wspomnienia innych ludzi (wówczas otrzymujemy historię odtworzoną ze strzępków pamięci jak to ma miejsce w Ulęgałkach).

Praktycznie żadne opowiadanie nie posiada definitywnego zakończenia.* Wszystko jest możliwe, przed bohaterami rozpościera się szereg potencjalnych dróg. Nawet jeśli niektórzy z nich umierają, to skutki ich działań nie pozostają bez wpływu na otoczenie, ba! przekształcają czy raczej odkształcają przestrzeń. Owa potencjalność wiąże się zatem również z rzeczywistością, płaszczyzną najbliższą, wypełnioną sąsiadami, rodziną, znajomymi.

Yiyun Li eksperymentuje z postacią narratora. W niektórych obrazach, scenach z życia (bo trudno inaczej nazwać opowiadania Li) występuje trzecioosobowy narrator, często pojawia się mowa pozornie zależna (zwłaszcza w przypadku retrospektywnych obrazów), w innych utworach mamy do czynienia z narratorem-członkiem zbiorowości („my”). Niejednokrotnie Li stosuje czas teraźniejszy – odbiorca ma wrażenie uczestnictwa w dynamicznej scenie. Wiele opowiadań rozpoczyna się na zasadzie: tu i teraz. Dopiero z czasem, stopniowo zanurzamy się w mętną wodę przeszłości. Momentami pragnęlibyśmy, żeby to była woda z Lete, rzeki zapomnienia. Pamięć ludzka jest jednak zadziwiająca, nie można jej tak łatwo oszukać.

Tytuł zbioru krótkich utworów prozatorskich Li zaczerpnięty został z ostatniego opowiadania (o takimż samym tytule). „Tysiąc lat” odnosi się, jak można przypuszczać, do dwudziestego wieku w Chinach – fabuła opowieści obejmuje praktycznie całe XX stulecie. Tytułowe „tysiąc lat” rozważać można (a nawet należy) metaforycznie, na kilka sposobów, w zależności od przyjętej optyki. Jedną z dróg interpretacyjnych wskazuje jeden z bohaterów ostatniej opowieści Li:

W Chinach mamy przysłowie: Xiu bai shi ke tong zhou (…) „Trzeba trzystu lat modlitw, żeby przeprawić się z kimś jednej łodzi przez rzekę.” (…) To przysłowie znaczy, że każda więź powstaje z jakiegoś powodu. Mąż i żona, rodzice i dzieci, przyjaciele i wrogowie, nieznajomi, z którymi zderzamy się na ulicy. Musi minąć trzy tysiące lat, żeby ktoś mógł położyć głowę na poduszce obok ukochanej osoby.**

Tysiąc lat dobrych modlitw jest wspaniałym, zachwycającym zbiorem. Każde z opowiadań warte jest szczególnej uwagi i odrębnej analizy, gdyż każde z nich to diament – idealne, boleśnie tnące delikatną skórę (odbiorcy i bohaterów), pogłębiające rysy na duszy, rzeźbiące blizny. Historie Li, tak prawdziwe, napisane pięknym, krystalicznym językiem, jedne poetyckie, inne bliższe utworom dramatycznym, są przejmującym tyleż obrazem degeneracji, ile zwiastunem degradacji i upadku człowieczeństwa. Czy jest to skutek wychowania w kraju totalitarnym, kiedy myśleć i mówić należało tylko to, co dyktowała Partia? Czy może wręcz przeciwnie – konkretny człowiek rodzi się naznaczony (czyli poniekąd wybrany) niezależnie od historii i polityki? Innymi słowy – co (kto) konstytuuje inność? Rodzina, sąsiedzi, zbiorowość, państwo, naród, społeczność, świat czy…?

Módlmy się dobrze przez tysiąc lat, aby być szczęśliwym chociaż przez chwilę – szczęśliwym jako matka, ojciec, córka, syn, żona, mąż… człowiek, tak po prostu.

——————
* Warto między innymi pod tym kątem spojrzeć na okładkę polskiego wydania.
** Yiyun Li, Tysiąc lat dobrych modlitw, przeł. Michał Kłobukowski, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2011, s. 203.

Spis opowiadań:
1. Zbędny
2. Po życiu
3. Nieśmiertelność
4. Księżniczka z Nebraski
5. Miłość na targowisku
6. Syn
7. Układ
8. Śmierć to niezły żart, jeśli się go dobrze opowie
9. Ulęgałki
10. Tysiąc lat dobrych modlitw

Autor: Luiza Stachura

To już rok.
Odkąd blog istnieje.
Ciekawe doświadczenie…