Kryminalne drobiazgi. O zbiorze opowiadań „Śmiertelna klątwa” Agathy Christie

Tekst można (było) przeczytać na stronie PapieroweMyśli.pl

[Bezpośrednio na blogu od 05.03.2020]

Niepokojąco podobna do człowieka lalka, zdumiewająca wizja-przepowiednia, pragnienie pieniędzy i władzy. Nienasycone żądze posiadania na własność, na wyłączność. Ludzka natura pozornie jest przewrotna i nieprzewidywalna, w istocie prowadzi (prawie) każdego po tych samych manowcach. Dlatego ten, kto pozna podstawowe mechanizmy zachowań, będzie w stanie odczytać pozostawione w przestrzeni nikłe ślady i znaki.

Trzy lata po śmierci Agathy Christie, w 1979 roku opublikowano w Wielkiej Brytanii zbiór „Śmiertelna klątwa” (w oryginale – „Miss Marple’s final cases and two other stores”).  Część z utworów wcześniej ukazywała się w czasopismach. W sześciu z ośmiu historii składających się na publikację zagadki rozwiązuje panna Marple. Dwie ostatnie odsłony krótkich form prozatorskich Christie wprowadzają element niepokoju wynikającego z braku jednoznacznej odpowiedzi, tym samym stanowiąc alternatywę dla schematycznych kryminalnych opowieści.

Tom otwiera opowiadanie „Azyl”, w którym pastorowa Bunch Harmon udaje się do swojej ciotki, panny Marple, po poradę w sprawie tajemniczych słów wypowiedzianych przez umierającego w kościele mężczyznę. Znajomość natury człowieka pozwala detektywce-amatorce uratować prawdę. I tak też będzie w kolejnych historiach z jej udziałem. W „Dziwnym żarcie” panna Marple przyjdzie z pomocą Charmion i Edwardowi, którzy oczekiwali na duży spadek po śmierci zamożnego wuja. Krewny obdarzony był jednak osobliwym poczuciem humoru i przygotował arcyciekawą szaradę dla spadkobierców. W „Narzędziu zbrodni” panna Marple wykaże niebagatelne znaczenie kobiecej wiedzy na temat… rodzajów szpilek. Znajomość pozornie błahej rzeczy okaże się niezbędna do wykrycia mordercy. Jeden z interesujących i często obecnych w twórczości angielskiej pisarki motywów zasygnalizowany zostanie w „Idealnej służącej” – Agatha Christie konfrontuje gromadę, mieszkańców St. Mary Mead, z kimś z zewnątrz, kimś obym. Przy okazji wskazuje na złudę, iluzoryczność i pozorność idealności. Natomiast w utworze „Opowiadanie panny Marple” królowa kryminału zwraca uwagę na tyleż brak spostrzegawczości, ile „automatyzm” postrzegania, innymi słowy – dostrzeganie uniformów (swoistych masek), niekoniecznie ludzi, którzy się w nie przebierają i ukrywają swoją prawdziwą tożsamość.

„Śmiertelna klątwa” (alternatywną wersję przedstawionej historii znajdziemy w powieści Christie z 1967 roku „Noc i ciemność”) to opowieść w opowieści. Lekarz przynosi pannie Marple – jako swego rodzaju antydot na pochorobowe osłabienie psychiczne – spisaną przez siebie historyjkę, która wydarzała się naprawdę. Nie tylko chce pomóc pacjentce, ale przy okazji sprawdzić jej zdolności analityczne. Oto Harry Laxton powraca z dopiero poślubioną żoną do rodzinnej miejscowości; młodzi zajmują podupadłą posiadłość i dokonują generalnego remontu. Pozbywają się jednak niegdysiejszej mieszkanki domu – ona zaś w odwecie przeklina żonę Laxtona. Niebawem młoda małżonka umiera.

„Po prostu, jeśli żyje się, tak jak ja, w małej wiosce, można dobrze poznać ludzką naturę.” [„Dziwny żart”, s. 25]

W większości z kryminalnych „drobiazgów”, krótkich zagadkowych opowieściach, kluczową rolę odgrywa rozmaicie definiowana miłość (nie tylko do drugiego człowieka, ale i do pieniędzy czy miejsca) – najczęściej bywa motywem zbrodni, ale także pretekstem przestępstwa bądź, nieco rzadziej, jego wynikiem. Jednakże dobroduszny uśmiech panny Marple i nieokiełznany strumień jej dygresji („Wiem, że za często zbaczam z tematu” [s. 75] – przyzna w „Opowiadaniu panny Marple”) wprowadzają równowagę, uspokojenie, wyciszenie wzbudzonych emocji. Może z wyjątkiem zamykających tom utworów…

Dwa ostatnie opowiadania wyróżniają się bowiem na tle całego zbioru. Nie tylko dlatego, że dotyczą miłości obsesyjnej, zachłannej, nienasyconej, ale przede wszystkim z uwagi na brak definitywnego rozwiązania, wyjaśnienia wszystkich kwestii. W „Mrocznym odbiciu” Agatha Christie podejmuje motyw przepowiedni-ostrzeżenia i przeznaczenia. Narrator podczas wizyty w domu przyjaciela widzi w lustrze zapowiedź morderstwa – ktoś dusi siostrę przyjaciela. Utwór zda się pretekstem do rozważań na temat wolnej woli, wyborów i decyzji, które wpływają na życie innych osób. Zastanawiające jest również, na ile wiedza o konkretnym wydarzeniu w przyszłości wpływa na nieświadome dążenie do zrealizowania tego zdarzenia, staje się katalizatorem.

„Lalka krawcowej” jest niesamowitym, tak, niesamowitym opowiadaniem. Lalka o niepokojącym wyglądzie pojawia się w tajemniczych okolicznościach w pracowni krawcowej. Szybko dokonuje ekspansji przestrzeni – zabiera kolejne elementy i miejsca. Przerażona właścicielka podejmuje radykalną decyzję. Warto zwrócić uwagę na ten utwór, gdyż to jedno z ciekawszych popkulturowych przetworzeń motywu marionetki wykazującej ludzkie cechy.

Bez wątpienia „Śmiertelna klątwa” jest całkiem dobrze skomponowanym tomem, zbierającym kilka rozproszonych kryminalnych szkiców królowej kryminału.

——————

Agatha Christie, Śmiertelna klątwa, przeł. z ang. Agnieszka Bihl, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2015.

Autor: Luiza Stachura