„Życie minęło jak sen”. Parę słów o „Oczekiwaniu” Ha Jina

Zastanawiałeś się kiedyś, co będzie, gdy otrzymasz to, czego oczekiwałeś przez lata? Bo przecież wyśniony moment, gdy już przybliży się na tyle, że będziesz mógł go poczuć, dotknąć, (za)chwycić, urzeczywistnić, po procesie przeistoczenia z fazy projektu w to, co dokonane, może cię rozczarować. Może utracić blask, okazać się czymś niewartym tego czekania, tych łez, wysiłków, wyrzeczeń. Co wtedy zrobisz?

Jak co roku od kilku lat Kong Lin, oficer pracujący jako lekarz w szpitalu wojskowym w mieście Muji, jedzie do rodzinnej wsi, gdzie mieszka jego prosta, pracowita i zaradna żona Shuyu oraz córka Hua. Mężczyzna kolejny raz próbuje doprowadzić do rozwodu z Shuyu, by związać się z pełną uroku przełożoną pielęgniarek Wu Manną. Ale za każdym razem jego plan jest sabotowany. Jedynym wyjściem wydaje się czekanie, aż – w związku z wprowadzonymi regulacjami w 1958 roku – po 18 latach separacji będzie mógł uzyskać rozwód nawet bez zgody małżonki. Jak jednak umykający czas odmieni męża, żonę i przyjaciółkę?

Chińsko-amerykański pisarz i poeta Jin Xuefei (ur. 1956) publikuje swoje utwory w języku angielskim pod pseudonimem Ha Jin. Przebywał na stypendium w Stanach Zjednoczonych, gdy miała miejsce masakra na placu Tiananmen (1989) i po tym wydarzeniu zdecydował się na emigrację. W 1999 roku opublikował powieść „Oczekiwanie”, w której porusza tematy związane przede wszystkim ze świadomym budowaniem rodziny, z małżeństwem, miłością, zadurzeniem, zauroczeniem, zdradą. Podejmuje rozważania o idealizacji relacji między kobietą a mężczyzną, wizji idyllicznej, iluzorycznej, pełnej pasji i fascynacji, olśnień i ekscytacji codzienności w małżeństwie. Tymczasem konfrontacja, zwłaszcza po latach, planu z rzeczywistością nierzadko roztrzaskuje się, rozpada na kawałki.

Autor z rozmysłem kreśli portrety Lina, Shuyu i Manny. I chociaż pojawią się dobrze wykonane szkice innych postaci, jak choćby brata Shuyu Benshenga, córki Hua, Dong Maia – pierwszego ukochanego Manny – czy demonicznego, brutalnego Yang Genga, to zasadniczo stelażem opowieści będzie tragiczny trójkąt: lekarz, jego żona i przyjaciółka. W tym dramatycznym przedstawieniu niebagatelne role odgrywają obyczajowość, sytuacja społeczna, polityczna i gospodarcza Chin od przełomu lat 50. i 60. XX wieku do początku lat 80. XX stulecia. Obserwujemy proces czekania, wewnętrznego zmagania się ze sobą, swoimi emocjami, uczuciami, marzeniami, lękami, obsesjami w czasoprzestrzeni naznaczonej między innymi kolejnymi kampaniami Mao, rewolucją kulturalną czy nawoływaniami mieszkańców do szybkiego bogacenia się i rozwoju kraju. W sferze obyczajowej, rodzinnej dokonują się istotne przemiany – od choćby aranżacji małżeństw (vide: Shuyu i Lin) do swobody i samodzielnego wyboru partnera życiowego (vide: Hua). Gdy Lin poznaje Mannę, jeszcze naówczas młodziutką, zakochaną w niedojrzałym emocjonalnie i psychicznie, tchórzliwym Dongu, polityka szpitala wojskowego ściśle reguluje kontakty między kobietami i mężczyznami pracującymi oraz przebywającym na tym terenie. Niepisane prawo, między innymi nierozerwalności związku małżeńskiego, funkcjonuje w rodzinnej wsi Lina. Wojskowe i społeczne surowe osądy przyczyniają się albo do oszukiwania, zręcznego lawirowania, pokątnych spotkań, albo… oczekiwania.

Lin za wszelką cenę chce by postrzegany jako „dobry człowiek”. Sparaliżowany wizją konsekwencji za czyn wychodzący poza ramy, normy, konwenanse, wybiera inercję czy spowolnienie działania, symulowanie, autosabotaż. Jego pozorowanie ruchu, brak decyzji przynoszą ból i cierpienie Mannie. Początkowo widzimy ją jako dziewczynę próbującą uciec przed staropanieństwem. Wikła się w relację pozbawioną pierwiastka erotycznego, seksualnego z żonatym mężczyzną, licząc, że kiedyś spełni on obietnicę o rozwodzie z Shuyu – kobietą, której się wstydzi. Z czasem Manna robi się zaborcza, rozedrgana emocjonalnie, szantażuje, stawia ultimatum. Jej zaangażowanie się w relację jest głębokie w przeciwieństwie do Lina, który nie zna, co to zauroczenie, zakochanie, nie mówiąc o miłości. Wydaje mu się, że rodzice go skrzywdzili, zmuszając do małżeństwa z Shuyu – według niego brzydką, niepozorną, prostą, niewykształconą kobietą, której w dzieciństwie krępowano stopy. Wykorzystuje uległość, delikatność i dobroć żony, obarczając ją opieką nad swoimi rodzicami, zostawiając jej opiekę nad córką i gospodarstwo. Sam ucieka do miasta i poprzez wysyłane pieniądze na dom i dziecko tyleż ucisza wyrzuty sumienia, ile samooszukuje się, że jest „dobrym człowiekiem”. Niby nie chce zranić ani Shuyu, ani Manny, ale obie kobiety krzywdzi. O ile jednak Shuyu jest cierpliwa, prostoduszna i nie oczekuje niczego od męża, toteż czeka na niego nieustannie, bez wątpliwości i pretensji, o tyle Manna to kobieta desperacko szukająca ciepła i bliskości, w dużej mierze dlatego, że nie zaznała tego jako sierota w dzieciństwie. Ale bezwolny, niezdecydowany Lin swoimi pochopnymi słowami doprowadzi do tragedii i odmieni życie Manny. Jej charakter ulegnie zmianie, a może pod wpływem wstrząsającego wydarzenia rozwiną się u niej cechy ukryte, tłumione. Z pełnej życia i radości, zmysłowej i zadbanej kobiety przeobrazi się w apatyczną, labilną, zazdrosną, histeryczną. Jej oczekiwanie na Lina, jego określenie się, wzięcie odpowiedzialności, przywodzi na myśl czekanie na Godota.

Ha Jin zwraca także uwagę na kilka innych, acz istotnych elementów, między innymi niedostrzeganie przez nas cudzego cierpienia – zamykamy się w swoim bólu, osądzając po pozorach, powierzchownie, że druga osoba jest szczęśliwa, bo ma to, co my byśmy chcieli. W poszukiwaniach fajerwerków, ekscytacji i ekstatycznych doznań, skupiając uwagę na wyglądzie zewnętrznym, ulotnej, eterycznej młodości i urodzie, nie dostrzegamy, że najcenniejszy jest spokojny dom, w którym możemy znaleźć ukojenie po codziennych konfrontacjach i walkach ze światem. Pod społeczną i polityczną presją rezygnujemy z własnych planów, odkładamy je na mityczne „później”, które gdy wreszcie nadejdzie, ogołaca niegdysiejsze marzenia, trywializuje, pozbawia uroku, obnaża iluzoryczność i naiwność. A i to nie wszystko, co zręcznie przemyca, szkicuje chińsko-amerykański pisarz.

„Oczekiwanie” Ha Jina to intrygująca, wieloaspektowa opowieść o idealizowaniu relacji międzyludzkich, zwłaszcza między kobietą a mężczyzną, rozczarowaniu codziennością małżeństwa, wynikającym tyleż z rutyny, ile z upływającego czasu, który żłobi i pozbawia witalności ciało, zaciera urodę, fizyczną atrakcyjność, a pozostawia z brakiem ciepła, charakterem trudnym do zniesienia, osobowością rozstrajającą. Ludzie zmieniają się pod wpływem trudnych wydarzeń, granicznych sytuacji, punktów zwrotnych. Między innymi dlatego właśnie wynik konfrontacji marzeń, planów, wizji z rzeczywistością, szczególnie po latach, okazuje się bolesny, niemożliwy do zaakceptowania. Czy na to tak naprawdę czekaliśmy? Jaki sens miało oczekiwanie na coś, co okazało się mrzonką? I co zrobić z tym, co się otrzymało – uciec czy zostać?

——————

Ha Jin, Oczekiwanie, tł. [z ang.] Klaudia Michalak-Palarz, Zysk i S-ka, Poznań 2003.

Zgodnie z zapisem dalekowschodnim nazwisko poprzedza imię.

Autor: Luiza Stachura

Reklama