„To był twardy orzech do zgryzienia!”. Słówko o „Dziadku do orzechów” Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna

Na przecięciu wymiarów, pomiędzy ciszą i dźwiękiem, światłem i ciemnością zakodowane są przejścia. Do ich deszyfracji i otwarcia, tych niebezpiecznych ścieżek czasoprzestrzennych, potrzeba między innymi dziecięcej niewinnej otwartości na rozbłyski niezwykłości w codzienności, dostrzeganie wielości w jedności, pęknięć, wyrw w pozornym monolicie rzeczywistości. Ale wszelkie wyprawy w głąb nieznanego są ryzykowne, łatwo bowiem wpaść w pułapkę i zostać zaklętym, przemienionym w rzecz.

Marynia i Piotr czekają na prezenty pod choinką, zwłaszcza oryginalne artefakty przygotowywane przez ich ojca chrzestnego, zafascynowanego zegarami sędziego Droselmajera. Wśród upominków dziewczynka znajduje Dziadka do orzechów. Piotr musztruje figurkę, podsuwa jej wielkie i twarde orzechy. Marynia ratuje Dziadka przed dalszymi szkodami poczynionymi przez brata. Ale o północy dziewczynka jest świadkiem niebywałych wydarzeń. Oto ukoronowana siedmiogłowa mysz oraz jej armia atakują zabawki. Dzielny Dziadek do orzechów próbuje odeprzeć ich atak. Z opresji wybawia go ponownie Marynia, lecz przypłaca to zranieniem. Matka nie wierzy w magiczne opowieści córki, uważa, że to senne rojenia, w przeciwieństwie do Droselmajera, który przedstawia dzieciom niesamowitą historię księżniczki Pirlipaty, wiedźmy Mysibaby i zegarmistrza – baśń wyjaśniającą powstanie i wygląd Dziadka do orzechów.

Niemiecki artysta – nie tylko poeta, pisarz, ale i rysownik, kompozytor, jeden z prekursorów fantastyki grozy, inspirator późniejszych twórców literatury i muzyki – Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (1776-1822; właśc. Ernst Theodor Wilhelm Hoffmann) w 1816 roku opublikował magiczną opowieść (nie tylko) dla dzieci „Dziadek do orzechów” czy raczej „Dziadek do orzechów i Król Myszy” (oryg. „Nussknacker und Mäusekönig”), przywodzącą na myśl makabryczną baśń. Francuskiej adaptacji dokonał Alexandre Dumas (1802-1870), a Piotr Czajkowski skomponował w 1892 roku balet. W polskim pierwszym wydaniu z 1906 roku dzieła Hoffmanna autorstwo mylnie przypisano Dumasowi, tłumaczka dokonała także licznych przeróbek, zresztą w kolejnych edycjach nie unikano zmian, ot choćby imion dzieci (oryginalnie Marie i Fritz). Ponad dwadzieścia lat później, w 1927 roku, pojawił się przekład Józefa Kramsztyka, stanowiący podstawę do większości publikacji „Dziadka do orzechów” w Polsce, ale czytelnik może wybrać także nowe tłumaczenia, najnowsze z 2022 roku Ryszarda Wojnakowskiego.

Hoffmann buduje opowieść w opowieści, wprowadza coś na kształt narracji szkatułkowej.