„(…) prawdziwe zrozumienie znajduje się w sercu i umyśle czytelnika.” Słowo o utworze „O upływającym życiu. Opowieść w sześciu rozdziałach” Shen Fu

W szumie wiatru słyszę twój głos, w promieniach słońca widzę twoją uśmiechniętą twarz. Chwyć mnie za rękę. Razem przetrwamy każdą burzę. Twoja obecność i możliwość dzielenia się z tobą każdą drobną chwilą, umykającym, eterycznym momentem jest dla mnie szczęściem.

Chiński urzędnik i sekretarz, ale także pisarz i malarz Shen Fu urodził się w 1763 roku w Suzhou. Nie znana jest dokładna data jego śmierci. Pozostała po nim proza konfesyjno-wspomnieniowa „O upływającym życiu. Opowieść w sześciu rozdziałach”. W zamyśle twórcy dzieło miało składać się sześciu części: „Szczęście małżeńskich komnat”, „Drobne przyjemności”, „Trudy życia”, „Radość podróżowania”, „Historia pobytu w Zhongshan” oraz „Styl życia”. Dwa ostatnie rozdziały jednak albo zaginęły, albo nigdy nie powstały. W przedmowie do polskiego wydania utworu Katarzyna Sarek przedstawia między innymi okoliczności odnalezienia manuskryptu „O upływającym życiu”, przybliża konstrukcję i tematykę dzieła, wskazuje też na innowacje w zakresie narracji.

Shen Fu kreśli piękny portret swojej ukochanej, przedwcześnie zmarłej żony Yun. Tytuł utworu zaczerpnął z frazy pochodzącej z wiersza Li Baia (701-762), ulubionego poety swojej małżonki. Katarzyna Sarek zwraca uwagę czytelnikowi na unikatowość, wyjątkowość, a nawet prekursorstwo opowieści Shena, wynikające chociażby z faktu, że „prywatne doświadczenia i uczucia jednostki” były wówczas właściwe poezji, w powieściach natomiast przede wszystkim kalejdoskopowo zmieniały się wydarzenia oraz pojawiało się mnóstwo postaci. Chiński twórca zdecydował się na gry (z) chronologią, zaburzenia, przetasowania; zamiast linearnej opowieści, wybrał fragmenty, urywki z minionych chwil, konkretne reminiscencje skomponowane – można zaryzykować twierdzenie – wedle wytycznych aranżowania, konstruowania między innymi przestrzeni ogrodowych, bowiem jak sam napisze: „Przy projektowaniu pawilonów ogrodowych, krętych ścieżek, kamiennych pagórków i kompozycji bonsai należy pokazywać małe w dużym i duże w małym, rzeczywiste w iluzji i iluzję w rzeczywistości. Pewne rzeczy należy ukryć, inne pokazać, coś powinno być oczywiste, coś innego niedookreślone.” [s. 54] I jakżeż wyśmienity, wyrafinowany, zagadkowy, nieoczywisty ogród rośnie na kartach opowieści Shena. Zakwitają w nim piękne kwiaty, a najurodziwszym jest Yun. Całość to minitraktat o afirmacji ulotności, efemeryczności przepływającego świata.

„Nie istniały słowa, którymi dałoby się wyrazić naszą miłość.” [s. 19]

Autor eksperymentuje z formą pamiętnikarsko-kronikarską, raptularzem, „intymistyką”, by za chwilę sięgnąć po esej, szkic literacki albo uciec w anegdotyczność, dykteryjki, historyjki, zamieścić dialogi, a nawet i przypis. Nie unika autokreacji, literackiego retuszowania, przemyślanego montowania, naświetlania i zaciemniania określonych detali, pozostawiania niedopowiedzeń, białych plam, zawieszenia głosu, narracji, gdy uzna to za stosowne i odpowiednie dla kompozycji dzieła. Błyskotliwie, żartobliwie, z estetycznym wyczuciem, elegancją maluje Shen fragmenty przestrzeni osiemnastowiecznych Chin. Pierwszy rozdział poświęca początkowym latom małżeństwa z Yun, wspólnym szaleństwom i eskapadom. Zaznacza podobieństwa, wspólne upodobania, umacnianie więzi między nimi, rosnące uczucie. W drugiej części przebijają się i rozkwitają przyrodnicze zamiłowania, oczarowanie kwiatami i roślinami. Pojawią się porady Shena dotyczące między innymi układania kwiatów w wazonie, sadzenia drzewek czy wreszcie aranżacji przestrzeni w ogrodach. Jakby kontrapunktem dla afirmacji natury i możliwości starannego komponowania jej elementów będą wspólne zabawy, gry i roz(g)rywki w środowisku artystycznym, a jego żona objawi wówczas wiele talentów, pomysłowości i zaradności, gdyż nieustannie borykali się z problemami finansowymi, długami.

Trzeci rozdział to odsłonięcie ponurej, mrocznej strony życia – biedy, nieporozumień na przykład między Yun a jego matką i bratem, które w konsekwencji przyczyniły się do wyrzucenia z domu Shen Fu i jego żony przez ojca mężczyzny. Ale najdotkliwszym dla autora jest postępująca choroba ukochanej, konieczność wyprowadzki i powierzenia córki oraz syna w opiekę innym osobom. Tę część opowieści burzliwej, pełnej bólu i cierpienia, poprzetykanej promieniami słońca w postaci kruchej obecności Yun, zamkną informacje o trzech śmierciach najbliższych osób Shen Fu. Czwarty rozdział zaś stanowi swego rodzaju woltę, narracyjne zwinięcie i wskazanie na odmienny, wcześniej jedynie sygnalizowany aspekt życia autora – oto prezentuje nam pisarz fragmenty swoich licznych podróży po (prawie wszystkich) prowincjach Chin, gdyż w ciągu trzydziestu lat pracował w rozmaitych urzędach, co wiązało się z koniecznością przeprowadzek. W myśl zasady, że „uroda leży wyłącznie w sercu oglądającego” [s. 97], Shen samodzielnie ocenia sztukę, krajobrazy, świątynie, pawilony, ogrody i wszelkie napotkane miejsca. W zapiski z wojaży, eskapad, wycieczek dyskretnie wpisuje adnotacje o wydarzeniach szerzej opisanych w poprzednich częściach, by odbiorca mógł powiązać różne elementy, wypełnić część luk, ułożyć dostępne puzzle.

„(…) jeden rzut oka nie wystarczy, żeby zrozumieć sens rzeczy (…)” [s. 114]

Subtelny, poetycki utwór „O upływającym życiu. Opowieść w sześciu rozdziałach” Shen Fu jest pełen ukrytych przejść, labiryntowych korytarzy, iluzoryczno-rzeczywistych elementów, rozedrganych, migoczących, efemerycznych detali. To smakowanie piękna i kruchości świata wraz z osobą najbliższą, towarzyszką życia rozumiejącą najlepiej i podzielającą zachwyty eteryczną, ulotną chwilą.

——————

Shen Fu, O upływającym życiu. Opowieść w sześciu rozdziałach, przeł. Katarzyna Sarek, PIW, Warszawa 2019.

Zgodnie z zapisem dalekowschodnim nazwisko poprzedza imię.

Autor: Luiza Stachura