„W tkaninie iluzji da się dostrzec wątek!”* Parę słów o drugim tomie „Baśni japońskich”

W świecie obróconym na nice podszewka staje się materiałem wierzchnim. To, co ukryte, zostaje wydobyte. Odbicia lustrzane, elementy poustawiane na opak tylko pozornie są  przekrzywioną wersją rzeczywistości. Tak naprawdę odsłaniają niedostrzegalne wymiary. Magiczność, kuglarstwo, iluzja na różne bowiem sposoby rozwiązują i zaplatają przestrzeń, a w tym labiryncie, galerii krajobrazów i portretów łatwo zgubić drogę.

Opublikowany przez Wydawnictwo Kirin drugi tom „Baśni japońskich” powstał jako kompilacja opowieści zasłyszanych, a następnie zinterpretowanych, literacko przekształconych i spisanych przez kilku anglojęzycznych twórców żyjących na przełomie XIX i XX wieku. Polski czytelnik ma okazję zapoznać się ze zbiorem „Mity Ajnów” Basila Halla Chamberlaina oraz z odrębnymi wydaniami poświęconymi japońskim baśniom, opowieściom niesamowitym (jap. 怪談 kaidan) zarówno Lafcadia Hearna, jak i Yei T. Ozaki. 10 utworów z 28 wchodzących w skład drugiej odsłony „Baśni japońskich” zebrał amerykański orientalista William Elliot Griffis (1843-1928), odnajdziemy w tym zbiorze również 10 opowieści autorstwa urodzonego w Tokio angielskiego pisarza i badacza folkloru Jamesa Grace’a (1882-1965). Pojedyncze utwory Amerykanki Teresy Peirce Williston (1875-1920) i brytyjskiego dyplomaty, kolekcjonera, pisarza Algernona Mitforda (1937-1916; właśc. Algernon Bertram Freeman-Miltford), autora między innymi antologii z 1871 roku „Tales of old Japan”, uzupełniają zbiór przygotowany przez Wydawnictwo Kirin.

Podobnie jak w „Baśniach japońskich” Yei T. Ozaki, tak i w tym wyborze poszczególne odsłony legend, mitów, podań, baśni (z) Kraju Kwitnącej Wiśni okazują się wyprawą w niezwykłość i wielobarwność świata, który niejednokrotnie zachwyca, zdumiewa, olśniewa, przeraża. Bohaterami są zarówno ludzie, bogowie, bóstwa, jak i zwierzęta. Większość postaci reprezentuje określony typ – albo szlachetnego, prawego, serdecznego, dzielnego, odważnego, albo wypełnionego jadem, podłego, podstępnego, bezwzględnego. Pojawią się artefakty, rzeczy magiczne, których działanie w zależności od tego, kto z nich korzysta, przyniesie obfitość darów i łask albo sprowadzi przekleństwo. Co ciekawe, wśród baśni, legend i kaidanów znalazł się utwór „Lampion z kwieciem piwonii” w interpretacji Jamesa Grace’a – polski odbiorca może zapoznać się z odmiennym wariantem tej opowieści, czyli „Dziwną historią o upiorach z latarnią w kształcę piwonii” San’yūteia Enchō. Pojedyncze nowelki znalazły się także w rozmaitych antologiach, zbiorach i wyborach opowieści japońskich (wydanych w polskim tłumaczeniu), ale spisane przez innych twórców – choćby Lafcadia Hearna.

Słowo o utworach. „Gwiezdni kochankowie” poświęcone zostało legendzie o Wolarzu i Prządce; „Szata z piór” to opowieść o jednej z piętnastu świetlistych dziewic usługujących Księżycowi – niebiańska istota wymknęła się na Ziemię, gdzie pewien mężczyzna skradł jej tytułową szatę. W baśni o braciach – bogatym, acz skąpym i zawistnym oraz ubogim, lecz dobrodusznym i pomocnym – tytułowy „Magiczny tłuczek”, spełniający życzenia, stanie się świetnym narzędziem do lekcji o serdeczności. Można natomiast zaryzykować, że „Issunbōshi” jest japońskim wariantem baśni o Tomciu Paluchu. „Benkei i dzwon” zaś to jeden z epizodów mnisiego życia Benkeia, znanego polskiemu czytelnikowi z „Wojowników dawnej Japonii i innych opowieści” Yei T. Ozaki. „Jiraiya i magia żab” jest opowieścią o perypetiach tytułowego młodzieńca, który został osierocony w dzieciństwie, stał się przywódcą bandytów, ale dzięki magicznej ropusze zdobył umiejętności, by wykorzystywać je do pomocy ubogim. O mądrym młodym wojowniku, który korzysta ze sprytu i odwagi psa w zwalczeniu kociego demona, jest opowieść „Shippeitarō”. Tymczasem baśń o „Chłopcu, który malował koty”, to historyjka o szczurzym demonie pokonanym przez… narysowane koty. „Śnieżna dama” jest wariantem legendy o Yuki-onna. „Niańka” zaś to poruszająca historia o wierności i poświęceniu własnego życia tytułowej kobiety, by ocalić wychowanka. „Siedmiu bogów szczęścia” jest literackim szkicem, eseistycznym zarysem tytułowych boskich istot: Fukurokuju (patron długiego życia),  Daikoku (patron bogactwa), Ebisu (patron obfitości jedzenia), Hotei (patron zadowolenia i szczęścia), Toshitoku (patron talentu), Bishamon (patron chwały i sławy), Benten (patronka między innymi miłości). A jednemu z siedmiu bogów szczęścia poświęcone zostało żartobliwe opowiadanie „Daikoku i diabeł oni”. Legenda „Dobry piorun” opowiada o Raitarō, synu Raidena (Boga Piorunów), zesłanemu na Ziemię. O symbolach długowieczności – zwłaszcza o sośnie, ale także o żurawiach i żółwiach – traktować będzie liryczna opowieść „Wiatr pośród sosnowych konarów”. Zemsta z powodu niespełnionej miłości, odrzuconego uczucia, zwodzenia i porzucenia, jest tematem „Kiyohime, czyli o potędze miłości”. „Pająk-demon” to anegdota-legenda o jednym z tytułowych stworzeń, które potrafią przybierać ludzką postać. „Herb w kształcie chryzantemy” natomiast to pouczająca, zaopatrzona w jasno wyrażony morał bajka o cichym i pokornym działaniu zgodnie z tym, co nam przeznaczono. Wariantem opowieści o duchu drzewa jest „Zielona wierzba” (polski czytelnik poznać mógł także historię spisaną przez Lafcadia Hearna – „Aoyagi”). Lis przybierający postać człowieka i zwodzący ludzi pojawi się w baśni „Lisica Tamamo”. Zabawna i przewrotna historyjka „Magiczny imbryk” poświęcona została tytułowej rzeczy, która czasem obrasta futrem jenota. O oszustwie wynikającym z chciwości oraz o zemście traktuje bajka „Lis i jenot”. „Ryba trzęsąca ziemią” to sięgnięcie po japońskie legendy dotyczące przyczyny trzęsień ziemi. Dowcipna i trafna bajka „Mysia narzeczona” opowiada o rodzinie mysz, które szukały idealnego kandydata na męża dla swojej arcyzdolnej córki. Interesującą konfrontacją rozbieżnych wersji jednego mity są dwa utwory różnych autorów – „Jak powstały niebo i ziemia” Williama Elliota Griffis oraz „Yomi, Kraina Ciemności” Jamesa Grace’a – obie historie sięgają po mit kosmogoniczny i skupiają się na wybranym wątku dotyczącym bóstw Izanagi i Izanami. Natomiast wariant legendy o Susanoo, bracie Amaterasu, odnajdziemy w „Ośmiogłowym Wężu”. Opatrzności jednej z bogiń poświęcona została zamykająca zbiór historia „Cud miłosiernej Kannon”.

Druga odsłona „Baśni japońskich” jest pełnym uroku i magiczności zbiorem opowieści. Między wesołymi, zabawnymi, niefrasobliwymi historyjkami, dykteryjkami, pojawiają się historie przerażające, tragiczne, wstrząsające. Przyjemna, momentami fascynująca i pasjonująca podróż poprzez czas i wymiary przestrzeni.

——————

Baśnie japońskie, t. 2, tł.: Adrianna Wosińska, Kirin, Bydgoszcz 2017.

* James Grace, „Lisica Tamamo”, [w:] „Baśnie japońskie”, t. 2, tł.: Adrianna Wosińska, Kirin, Bydgoszcz 2017, s. 161.

Spis utworów:

1. William Elliot Griffis, „Gwiezdni kochankowie”
2. William Elliot Griffis, „Szata z piór”
3. James Grace, „Magiczny tłuczek”
4. Yei Ozaki, „Issunbōshi”
5. William Elliot Griffis, „Benkei i dzwon”
6. William Elliot Griffis, „Jiraiya i magia żab”
7. Teresa Peirce Williston, „Shippeitarō”
8. Lafcadio Hearn, „Chłopiec, który malował koty”
9. James Grace, „Śnieżna dama”
10. James Grace, „Niańka”
11. William Elliot Griffis, Siedmioro bogów szczęścia”
12. William Elliot Griffis, „Daikoku i diabeł oni”
13. James Grace, „Dobry piorun”
14. James Grace, „Lampion z kwieciem piwonii”
15. James Grace, „Wiatr pośród sosnowych konarów”
16. William Elliot Griffis, „Kiyohime, czyli o potędze miłości”
17. Lafcadio Hearn, „Pająk-demon”
18. Yei Ozaki, „Herb w kształcie chryzantemy”
19. James Grace, „Zielona wierzba”
20. James Grace, „Lisica Tamamo”
21. Algernon Mitford, „Magiczny imbryk”
22. William Elliot Griffis, „Lis i jenot”
23. William Elliot Griffis, „Ryba trzęsąca ziemią”
24. Yei Ozaki, „Mysia narzeczona”
25. William Elliot Griffis, „Jak powstały niebo i ziemia”
26. James Grace, „Yomi, Kraina Ciemności”
27. Basil Hall Chamberlain, „Ośmiogłowy Wąż”
28. James Grace, „Cud miłosiernej Kannon”

war.ukraine.ua

Autor: Luiza Stachura