Samotność. Słówko o „Haori” Inouego Yasushiego

Jad rozlewa się po twoim ciele, przepływa przez żyły, dociera do serca i zatruwa je, przejmuje kontrolę. Antydotem jest wdzięczność. Za każdą chwilę, za każdy uśmiech. Na tym kruchym świecie, delikatnym jak motyl, celebruj ulotne momenty, choćby wtedy gdy możesz w spokoju patrzeć prosto w słońce. Bo nigdy nie wiesz, kiedy niebo spadnie ci na głowę, a wraz z nim bezpowrotnie roztrzaskane, zmiażdżone zostanie to, co najcenniejsze.

„Człowiek to taka głupia istota, że zawsze ma nadzieję, iż ktoś drugi potrafi go zrozumieć.” [s. 11]

Pewien mężczyzna opowiada o napisanym przez siebie wierszu o tytule „Broń myśliwska”. Stworzył go na prośbę znajomego, redaktora czasopisma „Poradnik Myśliwski”. Zamieszczona w periodyku poetycka wizja samotności polującego korespondująca z dziwnie lśniącą, zimną i niepokojąco piękną bronią sprowokowała pana Misugiego Yosukego do wysłania listu poecie. W epistole zaznacza, że odkrył w wierszu liryczny wizerunek siebie, jakby twórca przejrzał go na wskroś i literacko opisał jego wewnętrzne zmagania. Dla dopełnienia obrazu załącza trzy listy od trzech różnych kobiet. Tragiczne skutki decyzji sprzed lat napiętnowały życie czworga osób.

Japoński pisarz Inoue Yasushi (1907-1991), polskim czytelnikom znany z utworu „Samurajskie chorągwie”, w 1949 roku opublikował intrygującą nowelę 猟銃 (Ryōjū). Tytuł przełożyć można jako „strzelbę myśliwską” czy „broń myśliwską”, niemniej jednak w polskim tłumaczeniu – niestety pośrednim, bo z języka francuskiego – wybrano tytuł „Haori” odwołujący się do części ubrania jednej z bohaterek opowieści. Tym samym wymowa utworu Inoue uległa przesunięciu, interpretacja została nakierowana na inny artefakt, kobiecy element, który będzie symbolem upadku, grzechu i oznaką winowajcy. Mimo wszystko nie do końca jestem przekonana o słuszności tej decyzji, tym bardziej że strzelba Misugiego w jednej ze scen (jakże świetnie uchwyconej!) odegra znaczącą rolę i pozwoli nam między innymi odmiennie spojrzeć na bohatera – wydobędzie mroczne i w gruncie rzeczy podłe aspekty jego osobowości – czy uchwycić wieloznaczność słowa „broń”, szerokie pole semantyczne obejmujące także gest i słowa, czyny i wybory wpływające destrukcyjne na życie drugiej osoby.

Inoue operuje kilkoma symbolami (przede wszystkim: ekstrawaganckie haori, broń myśliwska, list), wprowadza jukstapozycję, gra obrazami retrospektywnymi i antycypacjami, wykorzystuje potencjał różnych punktów widzenia i wiedzy o sytuacji oraz działaniach i charakterze drugiego człowieka, stopniuje napięcie i sukcesywnie wyjawia dokonania bohaterów. Wybiera kompozycję klamrową, ramową – pierwszy narrator wprowadza czytelnika (wyjaśnia powód przytoczenia otrzymanych listów, przedstawianych jako „autentyki”), a po czterech epistołach zamieszcza kilka słów zarysowujących jego wrażenia oraz kilka kluczowych pytań do rozważenia przez czytelnika. Momentami zdaje się, że sam spreparował listy oraz zawartą w nich tragiczną opowieść o zdradzie, zawiści, wewnętrznym wężu (uśpionym, ale niekiedy pod wpływem różnych okoliczności budzącym się i zatruwającym serce), by wstrząsnąć odbiorcą, skłonić go do refleksji.

W „Haori” japoński pisarz stosuje zabieg zbliżony do powieści szkatułkowej i wprowadza kolejnych opowiadaczy. Drugim narratorem jest Misugi, trzecim – córka kuzynki jego żony, dwudziestoletnia Shoko, która początkowo dziękuje mu za pomoc w załatwieniu formalności związanych z pogrzebem matki samobójczyni, a następnie wyjawia to, o czym dowiedziała się z dzienników rodzicielki. Zmarła kobieta bowiem przez wiele lat w sekrecie romansowała z mężem swojej kuzynki, czyli z Misugim, adresatem listu Shoko. Czwartą narratorką jest Midori, żona Misugiego. Jej epistoła to rozliczenie przeszło dekady małżeństwa w kłamstwach, sztucznego podtrzymywania widma, rozrastania się lodowej niby-relacji, wzajemnego dręczenia się, niemej pogardy. Ostatnią narratorką jest Saiko, matka Shoko, wyjawiająca Misugiemu w liście przyczynę swojego afektu i wprowadzająca ważne rozróżnienie, zdaje się, że kluczowe dla zrozumienia motywacji Saiko – „kochanie kogoś” oraz „bycie kochanym przez kogoś”. Oba stany, doświadczenia są traktowane przez narratorkę jako wzajemnie się wykluczające. Albo się kogoś kocha, albo oczekuje się bycia kochanym, lecz niekoniecznie odwzajemnia się uczucie. Ciekawe to zwłaszcza w kontekście byłego męża Saiko oraz Midori, a także z perspektyw rozważań o samotności, budowaniu więzi z drugim człowiekiem, niemożności zaakceptowania cudzych win, lecz usprawiedliwiania samego siebie. Saiko porusza również temat tego fragmentu, tej części „ja”, która nie jest pokazywana innym, chociaż niekiedy nie jesteśmy jej świadomi, bo bywa po prostu uśpiona, przytłumiona, aż do momentu granicznego, sytuacji wstrząsającej, druzgocącej, niweczącej pozorną stabilność. A i to nie wszystko, bo czytelnik między wierszami odnaleźć może inne rozgałęziające się ścieżki, prowadzące w rozmaite rejony, penetrujące psychikę człowieka, zwłaszcza jego mroczniejsze, spychane w obszar codziennego zapominania obszary.

Wielogłosowa, można zaryzykować twierdzenie, że polifoniczna opowieść Inoue Yasuhiego „Haori” to szkic o egoistycznym pragnieniu tyleż miłości, ile bycia adorowanym, o namiętnościach prowadzących do zdrady i w następstwie do tragedii. Skrzywdzenie niewinnej i czystej osoby może spowodować jej upadek, zbrukanie duszy i rozrastającą się żądzę odwetu. Ale zemsta nie przynosi ukojenia, jeszcze bardziej rozrywa, powoduje, że samemu sobie zadaje się głębokie rany. Intrygująca, niejednoznaczna, fascynująca nowela japońskiego pisarza.

——————

Inoue Yasushi, Haori, przeł. z fr. Anna Gostyńska, Czytelnik, Warszawa 1966.

Zgodnie z zapisem dalekowschodnim nazwisko poprzedza imię.

war.ukraine.ua

Autor: Luiza Stachura

Reklama