Tekst można (było) przeczytać na stronie dziennika
Od 13 stycznia 2022 bezpośrednio na blogu:
Chociaż poza Dalekim Wschodem niekoniecznie widzi się w niej drogę rozwoju duchowego, to jednak w czasach dominacji pisma elektronicznego kaligrafia nadal pojmowana jest jako sztuka.
Japonistka Anna Zalewska rzetelnie przygotowała dla polskich czytelników publikację zbierającą najważniejsze informacje o japońskiej drodze pisma – Kaligrafię japońską. W sposób przystępny, nie rezygnując jednocześnie z aparatu bibliograficznego i niezbędnych adnotacji historyczno-kulturowych (wystarczy wspomnieć o wyczerpujących przypisach, bibliografii czy krytyczno-literackich opracowaniu oryginalnych tekstów traktatów) przedstawiła kolejne etapy kształtowania się sztuki kaligrafii w Kraju Wschodzącego Słońca. Pierwszą część książki poświęciła zagadnieniom teoretycznym, technicznym i historyczno-kulturowym, będących wprowadzeniem do indywidualnego zagłębiania drogi pisma. W drugiej zaś części zamieściła przekłady trzech (naj)ważniejszych japońskich traktatów o kaligrafii.
Badaczka nakreśliła historię pisma w Japonii, zarówno wyodrębniając znaczące punkty kształtowania się japońskiego pisma, zestawiając pismo (znaki) z obrazami, wyjaśniając pierwsze użycia chińskich znaków, które z czasem ewoluowały pod wpływem językowych, komunikacyjnych potrzeb mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni, jak i przybliżając kanę (hiraganę i katakanę) oraz kolejność i sposoby porządkowania poszczególnych znaków. Japonistka odwołuje się nieustannie do tekstów źródłowych (tak literackich, jak i teoretycznych), zarysowując równocześnie panoramę historyczno-literacką i historyczno-językową. Co istotne, wszystkie rozważania Anny Zalewskiej na temat pisma nie pozostają w oderwaniu od japońskiego pojęcia „drogi”, które autorka decyduje się przybliżyć polskim czytelnikom, by nie tylko przygotować ich na odbiór traktatów, ale przede wszystkim pomóc im zrozumieć istotę shodō, czyli drogi pisma.
W kolejnych rozdziałach pierwszej części Anna Zalewska sięga również do historii japońskiej kaligrafii i prezentuje wyimki z dziejów pisma aż do XIX wieku, wymienia style (między innymi styl japoński – wayō) i szkoły japońskiej kaligrafii oraz mistrzów, którzy będą stanowili punkty odniesienia w traktatach opublikowanych w drugiej części książki. Następnie japonistka nakreśla zręby teorii sztuki pisma w okresie Heian (przypomnijmy, że era Heian trwała od roku 794 do 1185 roku), skupiając się w dużej mierze na zaprezentowaniu jednego z najistotniejszych teoretyków kaligrafii – Kūkaia – oraz autorki Opowieści o księciu Genjim, Murasaki Shikibu. W trzech ostatnich rozdziałach autorka szczegółowo omówiła traktaty zamieszczone w Kaligrafii japońskiej w polskim tłumaczeniu. Prezentuje sylwetkę autora oraz wskazuje najistotniejsze elementy w jego dziele, by przygotować odbiorcę na krytyczną i wnikliwą lekturę tekstów.
Drugą część publikacji otwiera najstarszy (pochodzący z dwunastego wieku) japoński traktat całkowicie poświęcony kaligrafii, czyli Yakaku teikin shō (Sekretne nauki nocnego żurawia) Fujiwary Koreyukiego. Wskazówki Fujiwara Koreyuki kieruje do… córki, mimo iż jako kobieta na cesarskim dworze nie mogła liczyć na zaszczyt napisania oficjalnego pisma. Następnie czytelnik ma okazję zapoznać się z praktyczną nauką kaligrafii wyrażoną w Saiyōshō (Notatki o pokoleniach talentu). Rozważania o drodze pisma wygłoszone zostały przez Fujiwarę Norinagę (XII wiek), ale spisane przez syna Koreyukiego – Fujiwarę Koretsunego. Zamykającym publikację tekstem jest najważniejszy (pochodzący z czternastego wieku) japoński traktat kaligraficzny Jukokushō (Notatki o kaligrafii) księcia Son’en, skierowany do młodego cesarza Gokōgon. Autor nie tylko informuje o stronie technicznej i warsztacie kaligrafa (między innymi udziela wskazówek odnośnie do właściwego trzymania pędzla w dłoni, doboru odpowiedniego tuszu, papieru, pióra i kamienia do tarcia tuszu, czyli „czterech skarbów gabinetu pisarskiego”), ale przede wszystkim zwraca uwagę na drogę rozwoju duchowego poprzez praktykowanie drogi pisma.
Tym, co łączy autorów rozważań o sztuce kaligrafowania, jest przekonanie o konieczności zrozumienia drogi pisma poprzez wieloletnie ćwiczenia na podstawie wzorów pozostawionych przez wielkich mistrzów. Dopiero „zrozumienie istoty drogi pisma (tak jak każdej innej drogi) pozwoli na swobodne posługiwanie się jej zasadami, które mogą się jednak wydawać ograniczeniem na wcześniejszych etapach.” Zanim jednak ktoś zdecyduje się podążać drogą pisma, musi pamiętać, że sztuka pisania odsłania serce człowieka, pomaga rozeznać to, co dobre i to, złe w nas oraz w innych ludziach.
Publikację zdobią piękne kaligrafie i zdjęcia. Bardzo dobra redakcja i korekta pozwalają skupić się na lekturze – drobne mankamenty natury stylistycznej nie przeszkadzają w odbiorze. Brakuje jednak wyrazistego zakończenia, kilku słów tyleż podsumowujących, ile wprowadzających czy otwierających perspektywę dalszych rozważań – tym razem bliższych współczesności – nad drogą pisma.
——————
Kaligrafia japońska. Trzy traktaty o drodze pisma, przekład, oprac. i komentarz Anna Zalewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2015.
Autor: Luiza Stachura
終わりない夢 ~Owarinai Yume~ 