Rodzinna fotografia. O książce „Na Złotej Górze” Lisy See

Tekst można (było) przeczytać na stronie PapieroweMyśli.pl

[Bezpośrednio na blogu od 05.03.2020]

Gromadzone i spisane w 1994 roku przez Lisę See rodzinne wspomnienia zaczynają się od zarysów portretu pradziadka autorki – Fong See, który wyruszył na Złotą Górę w 1871 roku. Do wizerunku przodka autorka wróci w kolejnych odsłonach książki, ale nim to nastąpi, wyjaśni zamysł publikacji, motywacje i powody pisania „(o)powieści (auto)biograficznej”. Na wstępie poinformuje czytelnika o trudach poszukiwań materiałów źródłowych, Lisa See wykorzystała zarówno rodzinne anegdoty przekazywane ustnie czy pamiątki (między innymi: fotografie, różnego rodzaju dokumenty, listy, wycinki z gazet, filmy), jak i zasobów narodowych archiwów. W ciągu pięciu lat – przyznaje autorka – spotkałam się z niemal setką ludzi: bogatych i biednych, rasy żółtej i białej. Zmagałam się z różnorodną pisownią tych samych nazwisk (…). [s. 20] Z mozolnej pracy nad zagłębianiem i rekonstrukcją zawiłej rodzinnej historii wyłoniła się (…) opowieść o przenikaniu się ludów i kultur. [s. 21] Lisa See odżegnuje się jednak od pretendowania do miana znawczyni problematyki dziejów chińskiej imigracji oraz doświadczeń Chińczyków poza granicami Państwa Środka. Niniejsza publikacja bowiem, jak podkreśla autorka, jest zapisem prawdy jej serca, jej doświadczeń i jej badań, bo – co istotne – Lisa See już na początku jasno określa swoją tożsamość: Choć nie wyglądam na Chinkę, w głębi duszy nią jestem (…). [s. 22]

Bardzo trafny dopisek polskiego wydawcy – „opowieść autobiograficzna” – wskazuje już na początku na specyfikę książki Lisy See. Na Złotej Górze zdaje się nie tylko zapisem wspomnień, dokumentem, odmianą „intymistyki”, ale także powieścią. Autorka łączy fakty z elementami fikcji (szczególnie gdy wprowadza hipotetyczne dialogi przodków i fabularyzuje autentyczne wydarzenia). Całość napisana jest całkiem nieźle, chociaż pojawiają się stylistyczne niedociągnięcia i mniej atrakcyjne dla czytelnika drobiazgowe informacje o rodzinie See. Publikacja dzieli się na sześć części, obejmujących zasięgiem chronologicznym ponad wiek (lata 1866-1991) – nota bene, pradziadek autorki dożył stu lat. Do książki załączono mapy: prowincji Kwangtung, fragmentu Los Angeles oraz dzielnic chińskich w tym mieście, a także plan starego Chinatown (1920-1949). Nie zabrakło drzewa genealogicznego rodziny See (szkoda że nie podano dat urodzenia przy imionach poszczególnych członków familii). Książkę uzupełniają liczne fotografie, dokumentujące nie tylko rodzinę autorki, ale również czasy, o których Lisa See opowiada: przemiany społeczne, polityczne, kulturowe. Na końcu publikacji zamieszczono spis wykorzystanych przez pisarkę źródeł.

Tytułową Złotą Górą Chińczycy nazywali Stany Zjednoczone – miejsce o cechach iście arkadyjskich, substytut Eldorado, ale jednocześnie (paradoksalnie) kraj niewolniczej pracy, poniżenia i wykluczenia. Pisze Lisa See o rasizmie i wykorzystywaniu, o rzadkich chwilach szczęścia, o trudnym życiu i pracy Chińczyków w Ameryce, czego ilustracją są dzieje jej pradziadka, jego dzieci oraz wnuków. Wiele miejsca poświęca autorka utrudnieniom ze strony „białych”, szczególnie ustawie wykluczającej z 1882 roku (anulowanej dopiero w 1943 roku przez Roosevelta) oraz jej konsekwencjach dla funkcjonowania Chińczyków w Stanach Zjednoczonych. Życiem chińskich imigrantów – jak w pewnym momencie stwierdzi Lisa See – targały wichry polityki i historii. [s. 76] Paradoksalnie dopiero czasy II wojny światowej przyniosły Chińczykom możliwość odniesienia względnego sukcesu w Ameryce, bo kiedy Japończycy [po ataku na Pearl Harbor] cierpieli, Chińczycy zyskiwali coraz wyższą pozycję społeczną i coraz lepiej powodziło im się w interesach. [s. 351]

Na Złotej Górze nie jest, co jasne, publikacją naukową, ale literacką opowieścią o Chińczykach poszukujących szczęścia, miłości i możliwości realizacji swoich ambicji oraz marzeń, ba! jest w zasadzie opowieścią o ludziach, którzy błądzą, kochają, nienawidzą, rywalizują, odnajdują i tracą swoje miejsce – bez względu na kolor skóry i pochodzenie. Obok sylwetek mężczyzn pojawiają się interesujące portrety kobiet (nie tylko z rodu See), które stanowią jeden z silniejszych punktów publikacji. Jednakże książka nie tylko poświęcona została burzliwym kolejom losu rodziny See (blisko publikacji Lisy See do swego rodzaju sagi rodzinnej), ale jest również zgrabnie skonstruowaną panoramą Ameryki (zwłaszcza Ameryki Chińczyków, czyli przede wszystkim Chinatown), uzupełnioną o szkice z przemian obejmujących Państwo Środka. Autorka oddaje sprawiedliwość swoim przodkom i podkreśla wpływ chińskich imigrantów na rozwój Stanów Zjednoczonych, bo – jak konstatuje ze smutkiem – Nikt się nigdy nie zastanawiał nad wkładem Chińczyków w amerykańską gospodarkę. [s. 478]

Nostalgiczno-wspomnieniowa książka Lisy See – swoista rodzinna fotografia – a zarazem literacki debiut pisarki, jest bez wątpienia wartą uwagi próbą rekonstrukcji życia Chińczyków w Ameryce; stanowi cenną ilustrację i upamiętnienie trudnej walki o prawo do bycia i funkcjonowania na Złotej Górze, walki, która – co istotne – nie ma w zasadzie końca, wszak przejawy wykluczania pojawiają się do dziś…

——————

Lisa See, Na Złotej Górze, przeł. z ang. Dorota Kozińska, Świat Książki, Warszawa 2012.

Autor: Luiza Stachura