„(…) ptakiem wszak nie jestem…”* O tomiku aforyzmów „Z krańców Azji”

Kto nie uznaje
nawet rzeczywistości
za rzeczywistą,
jakże uważać może
sny swoje za przyśnione?

Saigyō [s. 34]

Niewielkich rozmiarów książeczka Z krańców Azji składa się ze złotych myśli, przypowieści i poetyckich fragmentów, stworzonych przez mieszkańców trzech krajów – Japonii, Korei i Wietnamu. Mądrości ludowe, niegdysiejsze spostrzeżenia przybierające formę lapidarnych słownych komentarzy, niejednokrotnie metaforycznych, właściwe są dla praktycznie każdego narodu – niezależnie od czasów, okoliczności historycznych, uwarunkowań społecznych i kulturowych. Dlaczego zatem o książce Z krańców Azji? Udowadnia bowiem, że uwagi o percypowanej przez nas rzeczywistości, chociaż wyrażone w innym języku, są ponadczasowym (i „ponadprzestrzennym”) sposobem komunikowania o kondycji człowieka.

O, gdybyż światu
zostało po człowieku
chociaż jedno słowo,
drobne jak liść bambusu –
karła nad brzegiem stawu!

Fujiwara no Nobuyoshi [s. 60]

Zbiorek otwierają aforyzmy z Japonii, stanowiąc najrzetelniej przygotowaną część, ale to nie dziwi, gdyż wyboru i przekładu dokonał „ojciec” polskiej japonistyki, Wiesław Kotański. Doskonały wstęp-szkic o kształtowaniu się japońskiego piśmiennictwa, przemianach zachodzących w obrębie literatury Kraju Kwitnącej Wiśni, niewątpliwie ułatwia recepcję zamieszczonych słownych miniaturek – nie tylko aforyzmów sensu stricto, ale także fragmentów poezji, przypowieści i traktatów. Na końcu części poświęconej japońskim myślom ulotnym znajduje się równie świetnie opracowany słowniczek oraz bibliografia (źródła).

(…) Człowiek bez przerwy
przemierza myśli swoje jak step bezkresne.

Murō Saisei [s. 94] [skrót dokonany przeze mnie]

Analogicznie zbudowane zostały kolejne odsłony Z krańców Azji – Korea oraz Wietnam. Kim Czun Thek przybliża koreańskie złote myśli, zaś Hoang Tuê – wietnamskie. Jakkolwiek na tle wstępu i opracowania Kotańskiego, dwie pozostałe części wypadają dość… blado. Autorzy zdawkowo i pobieżnie informują polskiego czytelnika o zrębach języków koreańskiego i wietnamskiego, a także stopniowego wyłaniania się literatur tych rejonów świata. Słowniczki i bibliografie cechuje lapidarność, nie można ukryć, że są znacznie skromniejsze w porównaniu do tych, które przygotował i zaprezentował Kotański.

Wygasłe ongiś sny nigdy nie powracają
i obumarła miłość nigdy nie zmartwychwstanie.

Horiguchi Daigaku [s. 94]

O ile w części poświęconej Japonii dominują urywki, wyimki z japońskiej poezji i traktatów (buddyjskich, wojskowych) czy przypowieści, o tyle w dwóch pozostałych (Korea i Wietnam) pojawiają się fragmenty baśni, legend. W każdej odsłonie myśli ulotnych osobno wydzielono przysłowia. Tematyka oscyluje, co jasne, wokół przemijania, kruchości, delikatności życia, ale – jakby na drugim biegunie – pojawiają się obserwacje i uwagi tyczące się brutalności i niegodziwości świata, implikujące swoistą tęsknotą za końcem, kresem cierpienia. Ulotna miłość, skomplikowane relacje między kobietą a mężczyzną, kwestie obyczajowe (w tym nauka, wykształcenie), samotność, niestałość i kapryśność ludzkiej natury oraz zmienność przyrody, autotematyzm, pragnienie pozostawienia śladu po swoim istnieniu, strategia wojenna – oto tematy, które japońskie, koreańskie i wietnamskie społeczeństwa układają w formę krótszych bądź dłuższych fraz, odznaczających się aforystycznością.

Wszystkie złote myśli cechuje, co oczywiste, bazowanie na paradoksach. Zauważalne jest jednak, że w przypadku koreańskich słów ulotnych dominują wyraźnie uwypuklone paralelizmy (składniowe, leksykalne i inne), liczne zestawienia i porównania; zaś japońskie – są silnie zmetaforyzowane, operują symbolami. Prowadzi to do interesujących spostrzeżeń na temat percepcji rzeczywistości przez Koreańczyków, Wietnamczyków i Japończyków. Zwłaszcza wtedy, gdy odbiorca zestawi aforyzmy „z krańców Azji” z polskimi.

(…) Ludzie, z pozoru nawet mądrzy, wydają raczej sądy o innych, a siebie samych bynajmniej nie znają. A jak można rozumieć innych, jeśli się nie wie nic o sobie samym?

Kenkō [s. 53] [skrót dokonany przeze mnie]

Słowo o polskim wydaniu – jak wspomniałam, książeczka jest niewielkich rozmiarów. Dominują w niej dwa kolory: zielony i czerwony. Tekst zapisano zieloną czcionką, elementy ozdobne (rysunki i ornamentacyjne znaki) wykonano przy użyciu dwóch wyżej wymienionych barw.

(…) A więc wierzyć można tylko w niestałość. Ona jedynie jest w tym świecie stała i nigdy nie zawodzi.

Kenkō [s. 54-55] [skrót dokonany przeze mnie]

——————
* Z krańców Azji, wybrali i przeł. z oryg. jap., koreańskich i wietnamskich Wiesław Kotański, Kim Czun Thek, Hoang Tuê, Wiedza Powszechna, Warszawa 1960, s. 21. Wszystkie następne cytaty pochodzą z tego wydania i zostały umiejscowione bezpośrednio w tekście.

Wyżej myśli ulotne jedynie z „japońskiej” części, a zatem „koreańska”:

Prawda kryje się zwykle tam, gdzie ją łatwo dojrzeć.
Dlaczegóż tedy szukamy jej zawsze daleko?
/Pak-Dzi-won/ [s. 148]

Słowo rodzi słowo. [s. 180]

i „wietnamska”:

Nasza osobowość jest dla nas źródłem nieszczęść, a nieszczęścia kształtują naszą osobowość. [s. 194]

Na tym świecie na ogół ceni się człowieka albo według jego bogactwa, albo według jego pracy, nie zaś według tego, jaki jest sam w sobie. [s. 195]

Można znać człowieka i jego oblicze, nigdy się nie zna jego serca. [s. 197]

Trzeba się uczyć, żeby znać, trzeba iść, żeby dojść. [s. 219]

.
Autor: Luiza Stachura