„Chodź ze mną, gdzie rosną żurawiny (…)”.* Na obrzeżach „Błogosławieństwa ziemi” Knuta Hamsuna

Czas kaleczy i czas leczy. [s. 130]

Na norweskim pustkowiu, niedaleko granicy ze Szwecją, zjawia się Izak. Niczym mityczny pierwszy człowiek ciężką i pełną wyrzeczeń pracą wcieli w życie myśl, by czynić sobie ziemię poddaną. Trudy zostaną wynagrodzone, jakkolwiek ludzka natura bywa zmienna i kapryśna, toteż niejednokrotnie stanie w poprzek świetlistym planom. Niebawem do Izaka dołączy Inger, dziewczyna gospodarna i zaradna, ale ze skazą – zajęczą wargą. Piętno determinuje los Inger. Nie ma większego wyboru i musi zostać z Izakiem, zamiast szukać „przystojnych” i „ponętnych” amantów. Pobyt na odludziu, które z czasem zacznie przeobrażać się w wieś, przyczyni się do nieustannych duchowo-fizycznych wzlotów i upadków Inger. Jakby stała się ona swego rodzaju pars pro toto (większości) kobiet – ulegających podszeptom złego, by później szukać oczyszczenia; płonących ogniem namiętności, który ugasić może tylko stanowczość, konsekwencja i siła mężczyzny. Kobiety hamsunowe nie tyle ocierają się o krwawą zbrodnię i grzeszność, kalając swoje początkowo czyste serca i umysły, ile działają jak w transie, z zimną krwią dokonując czynów haniebnych. Zresztą kreacje kobiet w powieści Knuta Hamsuna są znakomite. Wyśmienite. Choćby Olina – tyleż katalizator(ka), ile „akcelerator(ka)” wydarzeń. Albo Barbro – przewrotna i nienasycona czarodziejka zmysłów.

Dobro kroczy często szlakiem niewidocznym. Zło wlecze zawsze za sobą swoje następstwa. [s. 66]

Przez pewien czas Inger zmieni przestrzeń. Znajdzie się w mieście, gdzie jej samoświadomość nieco wzrośnie. Przemianie ulegnie ingerowy ogląd rzeczywistości. Po inicjacji w świat „cywilizowany” i po operacji szpecącej wargi, poczucie kobiecości powróci, a wraz z nim pragnienie „lepszego”, „wygodniejszego”, „pięknego”. Dostrzeże braki (bo będzie dokonywać porównań tego, czego zestawić niesposobna), zacznie energicznie i niespokojnie działać. Jej „miejska” dynamiczność skontrastowana zostanie z powolną i spokojną pracą na pustkowiu, gdzie potrzeba wielkiej cierpliwości. Niegdysiejsze ingerowe zachwyty każdym męskim czynem Izaka – mężczyzny, który sprawnie i dzielnie radzi sobie z największymi trudami – znikną, ustępując miejsca niechęci i złości. Przewrotny bywa jednak los. Kpi z każdego zuchwałego. Inger niedługo potem będzie szukać oczyszczenia i spokoju sumienia. Ale… czy na długo?

Dyskretny obserwator, narrator-mężczyzna, oprowadza podglądającego czytelnika po krainie Izaka, niekiedy żartobliwie komentując zachowanie ludzi (zwłaszcza kobiet), pełne sprzeczności i paradoksów. Odium w tej opowieści spada jednak na miasto, które, zestawione z wsią, przywdziewa maskę kusiciela, złego i podstępnego węża. Odnogą fałszywie brzmiącego miasta jest we wsi Izaka władza administracyjna, która zbiera podatki, wyznacza granice, nadaje nazwy – innymi słowy, brutalnie ogranicza ludzką kreatywność i swobodę działania, ale… zjawia się dopiero wówczas, gdy człowiek mozolną pracą zagospodaruje trudną ziemię. Nigdy wcześniej.

Ja jestem czymś – jestem mgłą, jestem tu i tam, faluję tam i z powrotem, niekiedy jestem deszczem na wyschłym polu. [s. 371]

Sellanrå – tak nazwana została przez niegdysiejszego sołtysa Geisslera ziemia, na której mieszkają Izak, Inger oraz ich dzieci.** Geissler jest postacią niezwykle intrygującą. Pojawia się i znika bez uprzedzenia. Dla Inger i Izaka okazuje się dobroczyńcą. Ale jest przede wszystkim kuglarzem, iluzjonistą, żonglerem kamieni, w których poszczególni ludzie upatrują różne minerały, o odmiennej wartości materialnej. Geissler potrafiłby wykorzystać stosowną chwilę, by wygrać, bo wie, co czynić należy, jednakże… nie robi tego. Zatrzymuje się w połowie gestu i rozpływa w powietrzu, jak przystało na ulotne zjawisko.

Przywodzący na myśl mitycznych Deukaliona i Pyrrę, Izak i Inger podporządkowują swoje życie prawom natury. Cykl przyrody wyznacza rytm życia człowieka. Co jednak znamienne, narrator skupia się na zarodku, początku, wzroście i rozkwicie, z rzadka pozwalając sobie na opowiadanie o upadku, schyłku i śmierci. Chociaż życie bohaterów zależy głównie od zachcianek natury, to nieodpartym pozostaje wrażenie, iż przebywają w magicznym miejscu – na przecięciu onirycznej krainy i rzeczywistości. Mityczny czas (wyraźna dominacja czasu teraźniejszego) i mityczna przestrzeń czynią z Błogosławieństwa ziemi utwór wyjątkowy. I słusznie – noblowski.

——————
* Knut Hamsun, Błogosławieństwo ziemi, przeł. z norweskiego Czesław Kędzierski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1973, s. 270. Wszystkie następne cytaty pochodzą z tego wydania i zostały umiejscowione bezpośrednio w tekście.
Ten cytat przypomniał mi film Bergmana.
** O dzieciach Izaka i Inger można by wiele opowiadać. Zachwyca Hamsun między innymi iście baśniowym zestawieniem dwóch braci – gospodarnego i utracjusza, silnego i wydelikaconego. Świetnie naszkicowane charaktery.

Autor: Luiza Stachura

Z zaskoczeniem odkrywam, że to już dwa lata
dryfowania tego fragmentu przestrzeni Yume.
Długo – jak na mnie.
Dziękuję tym, którzy czytają, tym, którzy komentują, tym, którzy milczą, tym, którzy pod-glądają, tym, którzy…