„Kto jest samotny, pozostanie samotny.”* O „Jacku Londonie. Żeglarzu na koniu” Irvinga Stone’a

Spać na wodzie

Życie to walka, jestem do niej przygotowany. Gdybym nie był zwierzęciem myślącym logicznie, ustałbym w marszu lub sczezł przy drodze. [s. 152]

Wybuchowa i porywcza Flora Wellman wdała się w romans z profesorem Chaneyem (Irlandczykiem, socjalistą, astrologiem – dookreślenia można mnożyć). Owocem przelotnego związku był Jack, jakkolwiek biologiczny ojciec nigdy się do niego nie przyznał. Niepodważalne – według Irvinga Stone’a, jednego z biografów Londona – pozostaje, że bystry umysł, inteligencję, zamiłowanie do książek, cząstkę profetycznych zdolności oraz styl pisania, Jack odziedziczył po profesorze. Flora niedługo później związała się z farmerem Johnem Londonem, ale życie z matką Jacka okazało się trudne, pełne nie tylko wzlotów, ale przede wszystkim bolesnych upadków. Kobieta pragnęła za wszelką cenę szybko się wzbogacić, toteż wszelkie interesy rychło prowadziły do bankructwa. Ucieczką przed biedą, a później odskocznią od fizycznej pracy, stał się dla Jacka świat literatury, zwłaszcza przygodowej.

Obok książek drugą miłością przyszłego pisarza było morze. W wieku trzynastu lat rozpoczął swoje pierwsze morskie wojaże, zakupiwszy uprzednio starą łódkę. Morza się nie lękał, był młodzieńcem (a właściwie dzieckiem jeszcze) odważnym i dzielnym. Spełnienie marzeń o „spaniu na wodzie” i opłynięciu świata statkiem musiał jednak odłożyć na później – rodzina potrzebowała pieniędzy. Jack jako chłopiec pracował zatem między innymi w fabryce konserw, ale… sporadycznie podsyłał też swoje młodzieńcze literackie próby do czasopism – rzadko z powodzeniem. Jednakże już pierwsze przymiarki do bycia pisarzem okupione były walką o wynagrodzenia, stanowiąc zapowiedź późniejszych bitw Jacka o pieniądze – przez całe życie bowiem pisarz zmagać się musiał z oszustami i naciągaczami.

Zew przygody co jakiś czas zmuszał go do opuszczenia domu: udał się na Szlak z armią Kelly’ego, nie ominął aresztu, głodu i żebractwa, ba! zapadł także na gorączkę złota. Dotknąwszy dna, poznawszy włóczęgów z przymus (uprzednio sądził, że istnieją jedynie włóczędzy z wyboru), doszedł do wniosku, że wykształcenie jest niezbędne, by móc żyć godnie. Jakkolwiek nie dane było mu ukończyć szkół. Właściwie do końca życia pozostał zainteresowany kondycją człowieka, a zwłaszcza życiem i perspektywami ludzi z wykorzystywanych przez kapitalistów warstw społecznych. Życie Londona było pełne przygód. Burzliwe i niespokojne jak charakter pisarza.

Inspiracje i kobiety

Za jedną z rzeczy najbardziej godnych podziwu Jack uważał słowa, słowa piękne, melodyjne, mocne i ostre jak nóż. [s. 126]

Duchowymi przewodnikami stali się dla Londona: Karol Darwin, Herbert Spencer, Karol Marks i Fryderyk Nietzsche. Tak, pisarz był nie tylko agnostykiem,** ale i socjalistą, (paradoksalnie, na swój sposób) łączącym walkę o najbiedniejszych z nietzscheańską koncepcją „nadczłowieka”. Jednakże pod koniec życia, gdy nadszedł czas rekapitulacji, przeżył głębokie rozczarowanie i załamanie. Ot, teoria w zmierzeniu z praktyką.

Natomiast wśród literackich inspiracji Londona odnajdziemy między innymi: Rudyarda Kiplinga, Roberta Louisa Stevensona, Karola Dickensa, Waltera Scotta, Edgara Allana Poego, George’a Eliota, Walta Whitmana czy Stephena Crane’a. Irving Stone skrupulatnie odtwarza warsztat pracy Jacka – zarówno okoliczności, w jakich tworzył swoje dzieła, jak i pomoce naukowe, z których korzystał. London, co ciekawe, tworzył kartoteki, w których znajdowały się wypisy i wyimki z przeczytanych przez niego książek. A sięgał po publikacje z różnych dziedzin wiedzy i nauki. Solidne przygotowanie merytoryczne oraz liczne przygody (i te przeżyte przez niego naprawdę, i te wymarzone, noszone w sercu) współtworzą literackie przestrzenie Londona, o czym warto pamiętać, czytając obecnie jego prozę.

Dla Stone’a Jack London to odnowiciel amerykańskiej literatury. Po latach ckliwych i obłudnych romansideł, konwencjonalnych i pouczających opowiastek, drogą, którą torował między innymi Edgar Allan Poe, podążył London, wprowadzając do amerykańskiej prozy to, co nie było w niej do pomyślenia – choćby socjalizm. I ten silny, nieujarzmiony, męski głos – w poprzek bigoteryjno-dydaktycznego bełkotu.

Jacka kobiety interesowały zawsze tylko o tyle, o ile znajdował rozrywkę w ich towarzystwie. [s. 186]

Kobiety, co chyba oczywiste, odgrywały niebagatelną rolę w życiu pisarza. Począwszy od nieobliczalnej matki, poprzez przyrodnią siostrę-matkę Elizę (która do końca pozostała przy Jacku), skończywszy na licznych (niekoniecznie) przelotnych znajomościach (choćby intelektualna towarzyszka pisarza – Anna Strunsky), uwieńczonych dwoma małżeństwami. Pierwsza prawdziwa i wielka miłość do Mabel Applegarth-boginki, ideału, zakończyła się rozczarowaniem i… szybkim ślubem z Bessie Maddern. Zamiast oczekiwanego i wymarzonego syna, kobieta urodziła mu córki. Wolny duch Londona znudził się w małżeństwie „z rozsądku” i, za porywem sentymentalnego uczucia (niekoniecznie miłości), rozwiódł się z Bessie, by związać się z Charmian Kittredge. W tym czasie, co ciekawe, ukończył Zew krwi i pracował nad Wilkiem morskim. Wymiana listów z Charmian – w oczach Irvinga Stone’a – zniszczyła dobry, bo mocny, ostry i bezkompromisowy styl Londona-odnowiciela prozy amerykańskiej. Po płomiennym romansie zakończonym ślubem, styl Jacka zaczął dryfować w stronę sentymentalności, ckliwości, taniej egzaltacji i przesłodzonej-prawie-grafomanii, czyli tego, z czym walczył w pierwszej fazie swojego pisarstwa.

Podobno każdy mężczyzna w życiu powinien (powinien?) „dokonać” trzech „rzeczy”: spłodzić syna, zbudować dom i posadzić drzewo. Jackowi udało się właściwie tylko to ostatnie. Nie miał syna – same córki – co mocno przeżywał. Mogłabym zaryzykować twierdzenie, że wymarzonym „synem-dziedzicem” są jego książki (tymczasem Stone uważa, że był nim japoński służący Nakata…). „Dom Wilka” – dom, który London budował długie lata – został zniszczony najprawdopodobniej przez zawiść. Wszystko się rozsypało, rozpadło na drobne kawałeczki. Pozostały słowa. Chociaż i one bywały fałszowane – drukowano kontrowersyjne artykuły, które rzekomo napisał London…

Nienapisana autobiografia

(…) taki jestem (…) przygodny gość, przelotny ptak, który na skrzydłach obrzeżonych morską solą pojawił się na krótką chwilę w twym życiu, nieoswojony ptak, nawykły do przestworzy i szerokiej przestrzeni, nieznający uroków życia w klatce. [s. 140]

Nieco neurotyczny, pełen sprzeczności (choćby to, że z jednej strony zdawał się nieśmiały i skromny, z drugiej zaś był pewny siebie, wręcz megalomański) w drugiej połowie swojego życia London cierpiał w związku z wyniszczającymi jego ciało chorobami, stale powracającymi stanami depresyjnymi oraz alkoholizmem. Rozczarowanie ludźmi podgryzło jego zdrowie psychicznie, wyniszczyło silnego i dumnego mężczyznę. I tak naprawdę jedyną osobą, która nigdy go nie zawiodła, był przyrodnia siostra Eliza.

Żeglarz na koniu to miał być tytuł autobiografii, ale Londonowi nigdy nie udało się jej dokończyć w takim wymiarze, w jakim ją zaplanował. Jakby nieco w zastępstwie, wnikliwie przyjrzał się jego życiu Irving Stone. Jakkolwiek swoją wersję biografii Jacka Londona… nie okrasił ani jednym przypisem odsyłającym, ba! wplótł w strukturę tekstu (krypto)cytaty i parafrazy, nie wyodrębniając ich w żaden sposób. I mimo iż powołuje się niejednokrotnie na notes Londona, jego dziennik, listy, fragmenty wypowiedzi znajomych i rodziny pisarza, to próżno będziemy szukać bibliografii. Stone wyjaśnia to, co uważa za konieczne do wytłumaczenia czytelnikom. Gdy sądzi, że należy bronić czy usprawiedliwiać Londona, czyni to bez wahania. Ciekawsze są jednak te momenty, kiedy nie komentuje, nie ujawnia swojej obecności, ba! wręcz się ukrywa, najczęściej zasłaniając cytatami. Nie chce wyrażać się o Londonie specjalnie niepochlebnie, toteż pewne fragmenty życiorysu pisarza zbywa lakonicznymi konstatacjami (choćby stany depresyjne czy alkoholizm). Jack London. Żeglarz na koniu Irvinga Stone’a to po prostu opowieść (o jednym z [naj]ciekawszych amerykańskich pisarzy). Czyta się jak pasjonującą powieść. I z tej perspektywy należy rozpatrywać „biograficzność” książki.

Interesujące. Widać pasję Stone’a i jego zamiłowanie do twórczości Londona, mimowolnie udzielające się odbiorcy, a to chyba najważniejsze.

——————
* Irving Stone, Jack London. Żeglarz na koniu, przeł. Kazimierz Piotrowski, Muza, Warszawa 2012, s. 358. Wszystkie następne cytaty pochodzą z tego wydania i zostały umiejscowione bezpośrednio w tekście.
** Por. tamże, s. 141.

Autor: Luiza Stachura

Reklama