„Kimże byłby samuraj bez kabuki? (…) Albo gejsza? Kochamy melodramat.”* O „Chmarze wróbli” Takashiego Matsuoki

Kiedy widzimy tylko to, co chcemy widzieć, nasze myśli przesłaniają prawdę. [s. 260]

Pierwszego stycznia 1861 roku do Japonii przypływa statek „Gwiazda Betlejemska”, na jego pokładzie znajduje się troje misjonarzy z Ameryki: Zephaniah Cromwell, Emily Gibson (niebieskooka blondynka o zniewalającej urodzie) oraz… rewolwerowiec Matthew Stark. W porcie wita ich nowy władca Akaoki, książę Genji z klanu Okumichi. W tym samym czasie szef tajnej policji szogunatu, Kawakami, szykuje się do zemsty na klanie Okumichi i zamierza w tym celu wykorzystać przyjazd obcokrajowców… To jednak dopiero początek wielu przygód czekających na bohaterów powieści Matsuoki oraz niewielki wycinek wątków, które odnajdziemy w Chmarze wróbli. Nie zabraknie gejsz (zwłaszcza jednej, wyjątkowo urodziwej i obdarzonej niesłychanymi umiejętnościami), ninja, eta (kasty wykluczonych), zdrajców, wielkiej miłości, poświęcenia, zwrotów akcji, okrucieństwa, krwi, przepowiedni i szaleństwa, a także… poczucia humoru i dystansu wobec konwenansów oraz przesadnie rozbudowanego ceremoniału.

(…) jak łatwo można oszukać mężczyzn. Wystarczy mały pokaz naiwności. Słyszą chichot, widzą uśmiechy i czują zapach perfum, ulatujący z miękkich fałd jedwabiu, lecz nie dostrzegają stalowych błysków w oczach przesłoniętych długimi rzęsami. [s. 69]

Tytułowa „Chmara wróbli” to nazwa zamku w Akaoce, należącego do klanu Okumichi, których herb przedstawia wróbla lawirujący między czterema strzałami. [s. 36] Zastanawiająca jest decyzja Takashiego Matsuoki o nazwaniu głównego bohatera Genjim. Przywodzi bowiem na myśl Opowieść o Genjim, znaną też pod tytułem Opowieść o Księciu Promienistym (源氏物語 Genji monogatari), czyli dzieło pochodzące najprawdopodobniej z początku XI wieku, autorką którego jest japońska pisarka publikująca pod pseudonimem Murasaki Shikibu (nazwisko poprzedza imię). Czyżby aluzja do klasycznego dzieła? Stworzony przez Matsuokę Genji to książę pocieszny, niefrasobliwy, a przynajmniej takim jawi się na początku powieści, gdyż w toku opowieści zadziwi wiele razy niejednego czytelnika. Niemniej jednak jego poczucie humoru, uśmiech i radość wywołują mimowolny i szczery śmiech odbiorcy powieści. Ot, próbka tego, w jaki sposób Genji mówi po angielsku (poniżej, oczywiście, polskie tłumaczenie):

Ta-ku, dzien-ku-je. Fie-mu, dzie mo-je suo-wa na pe-wu-no dzu-gzi-ta-jom wa-mu fu-sia-chu. Jen-zi-ku i u-su-ta ma-mu re-ku-ko nie-pu-si-wi-ku-e do ku-si-ta-u-tu ty-fu zi-wien-kuf. [s. 83]

A-mo-dzie-be-de-mu-wi-uu-wo-ru-nie-i [s. 84]

Nie można, oczywiście, nie wspomnieć o dwóch, ścierających się w Chmarze wróbli perspektywach – japońskiej i amerykańskiej. Świat percypowany oczami Japończyków i amerykańska wizja rzeczywistości niejednokrotnie przenikają się, tworząc intrygujący i ze wszech miar ciekawy obraz. Warto zwrócić uwagę choćby na różne definicje piękna, sztuki, funkcjonalności czy też walki i honorowej śmierci.

Żyjemy w świecie, w którym przeplatają się miliardy różnych zależności. To nie uczciwość nas określa, lecz zdolność do wyboru. [s. 340]

Stopniowo czytelnik zagłębia się w tragiczną przeszłość bohaterów (nie tylko misjonarzy, ale także osób z otoczenia Genjiego), poznając mroczne i bolesne sekrety. W interesujący sposób Matsuoka pisze o wieszczych zdolnościach (właściwych dla klanu Okumichi), przepowiedniach i wróżbach, które niejednokrotnie prowadzą do szaleństwa, obłędu i morderstw pod wpływem dręczących upiorów. Nie jest zatem Chmara wróbli tylko zabawną przygodą gaijinów w Kraju Kwitnącej Wiśni, ale także smutną i bolesną podróżą w głąb własnej przeszłości, by zmierzyć się z demonami i ciemnością we własnym sercu. Jednakże powieści Matsuoki bliżej nie tyle do tragikomicznej opowieści, ile do melodramatu. Chmara wróbli momentami przywodzi na myśl Ukrytą fortecę Akiry Kurosawy, ma też w sobie coś z Zatōichiego Takeshiego Kitano.

Gnębią cię wątpliwości. Jesteś we władzy strachu. Nie odróżniasz jutra od wczoraj. Posłuchaj serca i tam znajdź wskazówkę. Głuchy rytm, niby łomot bębna. Dziki ryk, niczym głos lawiny. A potem cisza wymieszana z nierozpoznawalnym dźwiękiem.

Słuchaj.
Słuchaj.
Słuchaj.
To szumi krew, nie woda.

Twoja krew.

Suzume-no kumo (1860) [s. 79]

Powieść Takashiego Matsuoki składa się z sześciu części, wewnątrz których autor stosuje podział na rozdziały. Każdy rozdział opatrzony został cytatem z tajemniczego zwoju Suzume no kumo, o którym więcej dowie się czytelnik na samym końcu powieści, w szóstej odsłonie, zatytułowanej… Chmara wróbli. Zapewne druga powieść, Honor samuraja, poświęcona została wydarzeniom opisanym w owym zwoju, bowiem Takashi Matsuoka (ur. 1947), amerykański pisarz japońskiego pochodzenia, to właściwie autor dwóch książek. Pierwsza z nich, o której powyżej, ukazała się w 2002 (polskie wydanie – 2005 rok), druga – dwa lata później (Honor samuraja, polskie wydanie – 2007).

Słowa potrafią zniszczyć. Cisza potrafi leczyć. Mędrzec wie, kiedy należy milczeć, a kiedy mówić.
Wiedza może krępować. Niewiedza może wyzwolić. Prorok wie, kiedy należy mówić, a kiedy wykazać się niewiedzą.
Zręczne ostrze tnie celnie, nie znając słów, milczenia, wiedzy czy niewiedzy. To mądrość wojowników.

Suzume-no kumo (1434) [s.399]

——————
* Takashi Matsuoka, Chmara wróbli, przeł. Witold Nowakowski, Wydawnictwo Albatros, Warszawa 2005, s. 341. Wszystkie następne cytaty pochodzą z tego samego wydania i zostały umiejscowione bezpośrednio w tekście.
Takashi Matsuoka jest amerykańskim pisarze, zatem obowiązuje zapis, w którym imię poprzedza nazwisko. Analogicznie rzecz się ma z bohaterami Chmary wróbli.

Autor: Luiza Stachura