Han Mal-suk** urodziła się w Seulu w roku 1931. Bez wątpienia jest jedną z najwybitniejszych koreańskich nowelistek i powieściopisarek. Ukończyła uniwersytet w Seulu i tam też wykładała w latach 1959-1974 literaturę. Jako pisarka debiutowała w 1957 roku opowiadaniem Bez złudzeń. Han nominowano do literackiej Nagrody Nobla w 1993 roku. W Polsce ukazały się dwa wybory nowel Han Mal-suk, oba nakładem Wydawnictwa Akademickiego DIALOG i w tłumaczeniu Haliny Ogarek-Czoj – pierwszy wybór o tytule Komungo. Wybór nowel pojawił się w roku 1996, a drugi wybór – rok później (Filiżanka kawy. Wybór nowel). Dwie nowele Han Mal-suk (Blizna, Rozmyślania w podróży) można znaleźć w Barwach miłości. Antologii współczesnych opowiadań koreańskich (również zaprezentowanych przez Wydawnictwo Akademickie DIALOG, w roku 1995).
Pokrótce przypomnę, że lata 1910-1945 to okres okupacji Korei przez Japonię. Po zakończeniu drugiej wojny światowej doszło do podziału półwyspu koreańskiego. Jakby nie dość było nieszczęścia, w 1950 roku w Korei rozpoczęła się bratobójcza walka między komunistami i antykomunistami. Wojna koreańska formalnie ustała w 1953 roku. W latach 60. XX wieku w Korei Południowej doszło do obalenia władzy Li Syng-mana, który (rządząc od roku 1948) wprowadził dyktaturę (co objawiło się między innymi w zniszczeniu opozycji) oraz permanentną kontrolę państwa na niemal każdym poziomie…
Co ważne, dość szybko Koreańczycy zafascynowali się i zachłysnęli Zachodem (szeroko pojętym), a szczególnie Ameryką, co dostrzec można w życiu codziennym mieszkańców szczególnie dużych miast jak Seul. Z trudem jednak przychodzi im łączenie swojego przywiązania do koreańskich tradycji z zachodnimi standardami i normami życia. Należy także pamiętać, że mentalność i tożsamość Koreańczyków kształtowała się nie tylko w wyniku trudnych i skomplikowanych kontaktów z sąsiednimi państwami czy w rezultacie i wyniku tarć oraz spięć wewnątrz własnego społeczeństwa, ale i poprzez wpływ zarówno nauk Konfucjusza, jak i wielu współistniejących na półwyspie koreańskim religii. O tym należy pamiętać, przystępując do czytania współczesnej literatury koreańskiej, wówczas wiele aluzji i nawiązań będzie dla nas, Europejczyków, chociaż częściowo zrozumiałych i czytelnych.
W wyborze dokonanym przez jedną z czołowych polskich koreanistek, Halinę Ogarek-Czoj, odnajdziemy różnorodne nowele, nietworzące całości, „monady”. Każdy z utworów zasługuje na odrębne krytyczne omówienie, bowiem każdy wprowadza nas w nieco inny aspekt życia współczesnych Koreańczyków. Ze względu na tematykę można wyróżnić kilka punktów węzłowych, kilka punktów „przecięcia się” poszczególnych nowel. Pierwszym z tematów (i chyba najważniejszym, gdyż z niego wypływają kolejne rozgałęzienia tematyczne) będzie swoiste napięcie między tym, co tradycyjne, a tym, co nowoczesne. Dotyczy to nie tylko sfery zewnętrznej (rozbudowy miast), ale i stopniowej przemiany światopoglądu, mentalności społeczeństwa koreańskiego. Zharmonizowany rozwój bowiem musi następować na każdym polu ludzkiej działalności. Świetnym przykładem owego zderzenia dawnego z nowym są nowele Stara kobieta i kot oraz To nie do zniesienia. Szczególnie ostatni z wymienionych utworów dogłębnie i drastycznie wskazuje na podziały w społeczeństwie koreańskim, które pozostawało pod wpływem przede wszystkim nauk Konfucjusza swoiście interpretowanych między innymi przez jangbanów.*** Młodzi ludzie, którym dane było poznać życie w Ameryce, nie mogą pogodzić się ze zwyczajami nadal panującymi w Korei Południowej (choćby bezgraniczne posłuszeństwo synowej względem świekry). Bunt, narastająca gorycz i chęć zmiany mentalności społeczeństwa przeradza się czasami w rezygnację, rozpacz i pragnienie ucieczki. Stara kobieta i kot zaś to intymne studium odchodzenia starszego pokolenia silnie związanego z tradycjami i obyczajami.
Koreańska pisarka nie omija także tematu miłości, ba! bardzo często wysuwa go na plan pierwszy. Mogłabym zaryzykować twierdzenie, że to miłość znajduje się w centrum (nie tylko) literackiego zainteresowania Han Mal-suk. Oczywiście, miłość występuje w nowelach koreańskiej pisarki jako uczucie, które trudno jednoznacznie zdefiniować, bowiem ilu ludzi, tyle definicji. Ambiwalentność miłości może doprowadzić do pochopnych czynów, słów i gestów, a czasami i do nienawiści albo zbrodni. Piękna, subtelna i efemeryczna nowela Komungo**** przenosi nas w świat zakazanej i tragicznej miłości kiseng***** i młodego mężczyzny. Na drugim biegunie, jakby dla równowagi, znajduje się zmysłowa opowieść o miłości spełnionej – Podróż.
Rozmyślania w podróży przenoszą nas w świat kobiety, która z pomiatanej i znieważanej dziewczyny stała się znaną malarką. Mimo to w sercu odczuwa pustkę, żal i nienazwane, niewyartykułowane pretensje, urazy, rany i blizny. Piękna, przejmująca i smuta nowela jakże inna w swej wymowie od debiutanckiego (i niezwykle udanego) utworu Bez złudzeń, w którym Han Mal-suk prezentuje młodą i zaradną dziewczynę, której do szczęścia potrzeba… ciepłego łóżka i jedzenia.
Miłość niespełniona, miłość odrzucona, miłość, której na drodze stanęła wojna, zazdrość czy małość i niskość ludzkich odruchów jest jednym z tematów noweli Blizna. Siła tego utworu tkwi w niezwykle pięknie poprowadzonej narracji, której trzonem stają się dialogi i monologi dwojga bohaterów. Nowela głęboko zanurzona w dwudziestowiecznej koreańskiej historii, szczególnie w wojnie koreańskiej z lat 50. XX stulecia. Rozrachunek z przeszłością, z minionymi wydarzeniami, z własnymi słabościami stanowi jeden z najważniejszych elementów tego niezwykłego dzieła.
Han Mal-suk w swoich nowelach porusza wiele ważkich problemów, istotnych nie tylko z punktu widzenia Koreańczyków, ale także mieszkańców innych państw. Jak zachować równowagę między tradycją, obyczajami a nowymi wzorcami, odmiennym postrzeganiem pewnych społecznych i rodzinnych zjawisk, zdarzeń, relacji, zależności? Czy możliwe jest pogodzenie wartości ukształtowanych w wyniku tysięcy lat z niejednokrotnie zupełnie innymi, odrębnymi wartościami wytworzonymi przez inne kultury? Jak odróżnić to, co wartością jest w istocie od tego, co wartościowe nie jest? Jak oddzielić to, co jest fikcją, pozorem i powierzchownym, zewnętrznym zachowaniem, pustym gestem i rytuałem, od tego, co jest realne, rzeczywiste i faktyczne?
——————
* Han Mal-suk, Komungo. Wybór nowel, przeł. Halina Ogarek-Czoj, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 1996, s. 67.
** Han Mal-suk, też: Han Malsuk, to zapis koreański (nazwisko poprzedza imię): Han jest nazwiskiem, Mal-suk (Malsuk) – imieniem. Międzynarodowy zapis: Han Mahl-sook.
*** Jangban – szlachcic koreański.
**** Komungo – sześciostrunowa cytra koreańska.
***** Kiseng – koreańska nazwa kobiety do towarzystwa (japoński odpowiednik kiseng to gejsza, oczywiście).
Spis nowel:
1. Podróż
2. Bez złudzeń
3. Stara kobieta i kot
4. Blizna
5. Rozmyślania w podróży
6. Komungo
7. To nie do zniesienia
Autor: Luiza Stachura
終わりない夢 ~Owarinai Yume~ 