„Najlepsze rzeczy (…) to te, które się zdarzają w nocy i znikają o poranku”.* Recenzja „Malarza świata ułudy” Kazuo Ishiguro

Kazuo Ishiguro, jeden z najciekawszych współczesnych pisarzy, urodził się w Japonii, dokładnie w Nagasaki, w 1954 roku. Sześć lat później (1960) wyjechał wraz z rodzicami na stałe do Anglii. Mieszka obecnie w Londynie. Zdaje się, że najbardziej znaną książką Ishiguro są Okruchy dnia, które doczekały się ekranizacji (1993) z Anthonym Hopkinsem, Emmą Thompson oraz Christopherem Reeve’em w rolach głównych. Za Okruchy dnia Kazuo Ishiguro otrzymał w 1989 roku Nagrodę Brookera. Przyjrzyjmy się jednak wcześniejszej książce pisarza. Malarz świata ułudy przyniósł bowiem Ishiguro inne cenne wyróżnienie – Nagrodę Withbread (1986).

Na początek kilka ważnych faktów z historii Japonii. Ich przywołanie ułatwi recepcję książki Ishiguro. II połowa XIX wieku to restauracja władzy cesarskiej – obalono shōgunat, Japonia wybrała modernizację na wzór zachodni. Mniej więcej w tym czasie pierwsza z wojen chińsko-japońskich zakończyła się zwycięstwem Japonii. Początek XX wieku przynosi wygraną Japonii w wojnie z Rosją, a także przyłączenie Korei do Kraju Kwitnącej Wiśni. Japonia stopniowo umacnia swoją pozycję na Dalekim Wschodzie. 1931 rok to przejęcie władzy w Mandżurii (stworzenie marionetkowego państwa Mandżukuo), a niedługo później druga wojna chińsko-japońska. Na przełomie 1937 i 1938 roku miała miejsce masakra chińskiej ludności w mieście Nankin – Cesarska Armia Japońska dokonała ludobójstwa. 1940 rok to pakt Japonii z III Rzeszą oraz Włochami (oś Berlin – Rzym – Tokio). W 1945 roku na Hiroshimę oraz Nagasaki zrzucono bomby atomowe. Japonia skapitulowała, a Amerykanie rozpoczęli okupację Kraju Kwitnącej Wiśni i zostali tam (jako okupanci) aż do początku lat 50. XX wieku.

Akcja powieści Malarz świata ułudy rozgrywa się pozornie tylko od 1948 do 1950 roku. W rzeczywistości bowiem sięgamy także po wczesne wspomnienia z dzieciństwa głównego bohatera (i zarazem narratora) – Masujiego Ono. W momencie, gdy wkraczamy w świat opowieści, Masuji Ono jest na emeryturze. Kiedyś był uznanym i cenionym malarzem, był człowiekiem o niemałych wpływach, cieszył się estymą, poważaniem. Warto zaznaczyć, iż Ono cechuje się naiwnością typową dla artystów i dzieci – ufa niemal bezgranicznie i jest przekonany o dobrych intencjach ludzi, którzy go otaczają. Przed wojną za namową znajomego dokonał znaczącego zwrotu w swoim malarstwie – zrezygnował z uwieczniania „świata ułudy” na rzecz walki w imię przywrócenia cesarstwa… Po II wojnie światowej ze zdumieniem dostrzegł, iż młodsze pokolenie zalicza go do generacji zdrajców. Nawet dwie jego córki dają mu niemal na każdym kroku znaki, iż tak jest w istocie. Sięga zatem Ono pamięcią do swej przeszłości. Wyprawa w zamierzchłe czasy momentami jest bolesna, dotkliwa, trudna, ale przynosi i odrobinę satysfakcji, uczucie spełnienia… Masuji Ono oprowadza nas po swoim świecie, przystając co chwilę i ze wzruszeniem, ale i niemałym żalem spoglądając na to, co pozostało z czasów jego młodości.